Kraina Kanału Oberlandzkiego

    Hotel „Rotes Schloss” (pol. Czerwony Zamek) w Ostródzie przy obecnej ul. 11 Listopada 5 (dawniej Wilhemstrasse nr 7) istniał już pod koniec XIX wieku. Nazwę zawdzięczał czerwonej elewacji, która później była lekko żółta, ale pierwotne miano pozostało. Podobno miał dobrą kuchnię, a ten walor oraz bliskość dworca kolejowego i przystani towarowej w zatoce Jeziora Drwęckiego, na którą rozpościerał się piękny widok z okien hotelu, powinny były mu zapewnić dobrą passę. Ale po kolei...

Znikający "marynarz"

     Dnia 17 stycznia 1891 r. hotel zapraszał gości na „piknik kiełbasiany” i świeżą partię monachijskiego piwa Spatenbrӓu.

Reklama „pikniku kiełbasianego” w hotelu „Rotes Schloss” z 1891 r. (źródło: archiwum autora)

     Pięć lat później, jak donosiła elbląska gazeta „Altpreussische Zeitung”, właściciel Abramowski wydzierżawił hotel panu Brandowi z Działdowa, na pięć lat z czynszem rocznym w wysokości 5000 marek.

Po lewej – „Rotes Schloss” na pocztówce ostródzkiego wydawcy Juliusa Schwittaya. Po prawej – „Rotes Schloss” na pocztówce z obiegu pocztowego z 3.09.1905 r. Wydawcą pocztówki był Franciszek Pospieszyński, wywodzący się z Wielkopolski księgarz i drukarz. Pospieszyński przybył do Ostródy w 1903 r. i zakupił drukarnię od Carla E. Salewskiego. Potem otworzył „Księgarnię Mazurską” i wydawał w języku polskim gazetę „Goniec Mazurski”. Obie pocztówki różni kolorystyka oraz pojawiający się i znikający "marynarz" (źródło: zbiory Muzeum w Ostródzie)

    Jako ciekawostkę można podać, że przed 1900 r. w hotelu „Rotes Schloss” miał swoje atelier słynny ostródzki fotograf Hugo Carstensen. Potem ten „nadworny fotograf szkolny” przeprowadził się do własnej kamienicy przy dzisiejszej ul. Stapińskiego 2.

Czerwony Zamek od zaplecza, na fotografii z lat 30. XX w. – widok z obecnej ul. Jana Pawła II. Z lewej strony w głębi spichlerz nad Jeziorem Drwęckim (źródło: archiwum rodziny Kugaudów)

Wizyta elbląskich wioślarzy

     W sobotę 27 lipca 1901 r. gośćmi „Rotes Schloss” byli wioślarze elbląskiego klubu „Nautilus”. Ów Związek Wioślarski istniał w Elblągu od 1877 r. Jego członkowie, dzięki licznym jeziorom i sieci kanałów, pływali po prawie całych Prusach Zachodnich. Również Miłomłyn, Ostróda, Zalewo i Iława z ich pięknymi zalesionymi jeziorami były szczególnie łatwo dla wioślarzy dostępne.

Wioślarze na rzece Elbląg przed siedzibą klubu wioślarskiego „Nautilus” na Wyspie Spichrzów w Elblągu,

na pocztówce ok. 1916 r. (źródło: polska-org.pl)

   Wróćmy do gości. „Po przybyciu do Czerwonego Zamku i udziale w koncercie w kajkowskim „Gesellschaftsgarten”, niektórzy udali się do domu wieczornym pociągiem, a inni dopiero dziś (29 lipca – R.K) wrócili do Elbląga drogą wodną” – pisała kilka dni później „Altpreussische Zeitung” nr 177.

Widok jaki ujrzeli elbląscy wioślarze. Panorama południowego nabrzeża Jeziora Drwęckiego w Ostródzie z promenadą, torowiskiem kolejowym i Czerwonym Zamkiem na pocztówce z lipca 1900 r. (źródło: zbiory Muzeum Ostródzie)

     Przy okazji warto dodać, że w wydanym w 1909 r. „Wykazie kąpielisk, miejscowości wypoczynkowych i turystycznych w Prusach Wschodnich i Zachodnich” informuje się o możliwości zamówienia kursu omnibusu (konnego) z Ostródy do Kajkowa, a wśród atrakcji w tej podmiejskiej wsi wymienia się gospodę z dużym ogrodem koncertowym i możliwość kąpieli. Natomiast przewodnik z 1911 r. spośród ośmiu, czy też dziewięciu wówczas istniejących ostródzkich hoteli, jako godne polecenia wymienia sześć, w tym Czerwony Zamek.

Szynk, sklep kolonialny i ogród (Gesellschaftsgarten) w Kajkowie na pocztówce z ok. 1914 r.

(źródło: archiwum autora)

Handel końmi, wojna i plebiscyt

   Według ogłoszenia w „Elbinger Neueste Nachrichten” z dnia 14 czerwca 1913 r. królewiecka firma Sandelowsky & Rachmann w hotelu „Rotes Schloss” dokonywała zakupu „dobrych, silnych i przeznaczonych do użytku” koni. W 1914 r. wybuchła I wojna światowa. Cztery wojenne lata raczej nie były okresem wysokiego poziomu dochodów ostródzkich hotelarzy.

   Podczas Konferencji Pokojowej w Paryżu, zakończonej podpisaniem 28 czerwca 1919 r. traktatu pokojowego  (zwanego wersalskim) postanowiono, że o przynależności państwowej m.in. południowych powiatów Prus Wschodnich zadecyduje plebiscyt.

      Gdy Mazurski Komitet Plebiscytowy z siedzibą w Warszawie szukał w Ostródzie hotelu na swoje potrzeby, a jego przedstawiciele płacili gotówką, hotel „Rotes Schloss” trafił w polskie ręce. Odtąd hotel zaczęto nazywać Domem Polskim, a jego kierownikiem został Oskar Maczkowski. Jak wspominał Walter Westphal, nad budynkiem przy Wilhelmstrasse powiewała biało-czerwona flaga.

Niemiecka pocztówka „plebiscytowa” z widokiem miejskiej zatoki Jeziora Drwęckiego. Bardziej na prawo,

za torami i tu niewidoczny – Rotes Schloss (źródło: zbiory Muzeum w Ostródzie)

     12 czerwca 1920 r. w siedzibie polskiego komitetu plebiscytowego odbył się wiec propagandowy. Z powodu zakłócenia zgromadzenia przez Niemców (m.in. doszło do rękoczynów oraz niszczenia polskich kalendarzy i ulotek) interweniowała poniewczasie policja.

Po plebiscycie

   Głosowanie odbyło się 11 lipca 1920 r. Wyniki dla strony polskiej okazały się bardzo niekorzystne. W powiecie ostródzkim za Niemcami opowiedziało się 46.377 osób (97,8 proc.), za Polską 1.047 (2,2 proc.). Niemniej jednak był to najlepszy wynik opcji pro-polskiej na całych Warmii i Mazurach. W rezultacie lipcowego głosowania „za Polską”, państwu polskiemu przyznano trzy ostródzkie wsie: Lubstynek, Napromek-Czerlin i Groszki. Z powodu zbytniego oddalenia od nowo wytyczanej granicy, czwarta wieś – Wólka Klonowska, pozostała w Prusach Wschodnich i powiecie ostródzkim.

Niemiecki plakat propagandowy na pocztówce plebiscytowej oraz niemiecka pocztówka „plebiscytowa” z widokiem Jeziora Drwęckiego i panoramą Ostródy. Pośrodku przeciwległego brzegu – okolice Rotes Schloss

(źródło: zbiory Piotra Hocha oraz Muzeum w Ostródzie)

     Nazajutrz po plebiscycie doszło do pobicia personelu hotelu „Rotes Schloss” oraz zniszczenia znajdującego się tam sprzętu. Niemiecka prokuratura wyznaczyła nawet nagrodę w wysokości 5000 marek za wskazanie sprawców, ale było to działanie pozorne. Polscy agitatorzy musieli wracać do kraju. Oskar Maczkowski osiadł w Poznaniu. Wrócił do Ostródy dopiero po II wojnie światowej i do 1947 r. prowadził… restaurację.

     Kilka dni po głosowaniu dysponentem polskiego majątku plebiscytowego, w tym ostródzkiego hotelu, został Stanisław Jankowski, kierownik biura adwokackiego w Ostródzie, który włączył się do ruchu polskiego w 1919 r. Jankowski pod koniec 1920 r. zaczął sprzedawać domy polskie w Mrągowie, Olsztynie i Ostródzie, defraudując przy okazji uzyskane środki finansowe.

Współczesna moneta plebiscytowa, wybita okazjonalnie przez Muzeum w Ostródzie

(źródło: zbiory Muzeum w Ostródzie)

     Kolejnym właścicielem hotelu „Rotes Schloss” została gmina miejska Osterode, która przeznaczyła go na mieszkania. Po zajęciu miasta (w 1945 r.) przez czerwonoarmistów, budynek dawnego hotelu został zniszczony.

       W latach 1966-1968 na jego fundamentach Albin Wojciech Borzuchowski postawił nowy dom.

Współczesny (2020 r.) dom w miejscu hotelu „Rotes Schloss” (autor: R. Kowalski)

Ryszard Kowalski

Ostróda, lipiec 2020 r.

Galeria zdjęć