Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Budowniczy Kanału Elbląsko-Oberlandzkiego, radca budowlany Georg Jacob Steenke urodził się 1801 roku w Królewcu, a zmarł w wieku niespełna 83 lat w Elblągu, w kwietniu 1884 roku. W Elblągu został też pochowany.

Nekrolog informujący o śmierci Steenkego w Elblągu

(źródło: archiwum autora)

     Wiadomo również, że do miasta nad rzeką Elbląg przeprowadził się z małdyckiej Czulpy razem z rodziną (wówczas zapewne już jedynie z żoną – drugą, którą była Marie Auguste Elise z domu Krotel) z końcem 1875 roku, kiedy przeszedł (został skierowany) na zasłużoną emeryturę – w wieku 74 lat. Do tego czasu mieszkał w gustownej i wykwintnej, urządzonej ponoć przez niego samego na sposób włoski „willi”, usytuowanej na północnym krańcu jeziora Ruda Woda.

Pocztówkowe widoki Czulpy z początków XX wieku. Willa w prawych górnych rogach

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Nie była to jednak prywatna własność rodziny Steenke, ale mieszkanie służbowe, mieszczące się w siedzibie tamtejszej Inspekcji Budownictwa Wodnego, a które należało przekazać urzędniczemu następcy. Emeryt Steenke powrócił więc po wielu latach do Elbląga, gdzie w 1832 roku rozpoczynał pracę na stanowisku „inspektora wałowego”.

Stary Rynek w Elblągu oraz pobliski Plac Fryderyka Wilhelma na litografiach z lat 30. XIX wieku

(źródło: B. Satori-Neumann: Elbing im Biedermeier und Vormärz, Elbing 1933)

Ponownie – elblążanin Steenke

     Współcześnie mamy niewielką wiedzę o tym ostatnim miejscu zamieszkania, z lat 1876-1884. Dzięki dawnym księgom adresowym wiemy, że w Elblągu emeryt Steenke zamieszkał i był do śmierci zameldowany w mieszkaniu, mieszczącym się w budynku o adresie Am Lustgarten 3. W nekrologu opublikowanym w gdańskiej gazecie napisano, że „przez prawie 9 lat mieszkał w przytulnym domostwie”.

Widok miejsca z budynkami przy parku, gdzie w jednym z mieszkań do swojej śmierci przebywał Steenke

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de oraz C. Wawrzyński)

     Okolica tego miejsca to obecnie Plac Wolności, a ten właśnie fragment miasta pełnił wówczas (pełni nadal) funkcję parku, powstałego m.in. po zasypaniu jeszcze średniowiecznych fos. Z planu miasta z 1907 r. wynika, że miejscem zamieszkania była wschodnia pierzeja placu, wybudowana frontem do starówki i rzeki Elbląg.

      Z kolei numeracja miała postępować od południa ku północy, konkretnie od nr 1 do nr 9. To zaś oznacza, że Steenke mieszkał w budynku usytuowanym „gdzieś pośrodku”, ale bliżej współczesnej ulicy Janowskiej, z widokiem na budynek ówczesnego teatru miejskiego.

Współczesne bloki mieszkalne o adresie Plac Wolności 1-6 w Elblągu. Po prawej – strona z miejscem po dawnym budynku z mieszkaniem Steenkego (autor: C. Wawrzyński)

     Swego czasu (co najmniej w latach 60. XIX wieku) prywatne mieszkanie o adresie Lustgarten 3 w Elblągu posiadał Peter Jantzen, właściciel fabryki przy Berlinerstrasse 6, który produkował cementowe materiały budowlane. Radca budowlany Steenke promował jego wyroby. Wielce prawdopodobne, że emeryt Steenke albo owe mieszkanie od Jantzena kupił, albo je wynajął. Obecnie w miejscu domu, gdzie m.in. znajdowało się mieszkanie Steenkego, stoi 3-piętrowy blok mieszkalny z kilkoma klatkami schodowymi od strony wschodniej.

Początkujący inżynier – Steenke

     Młody inżynier Steenke w latach 20. XIX wieku pracował na budowach w okolicach ujścia Wisły i Zalewu Wiślanego (od Gdańska po Królewiec). W Elblągu zamieszkał w 1832 roku, gdzie objął stanowisko Inspektora ds. Budowy Wałów (niem. Deich-Bau-Inspector). Zgodnie z ogłoszeniami prasowymi – stało się to przed połową czerwca. Posiadał już wówczas 10-letni staż zawodowy, uprawniający do pełnienia funkcji pruskiego Inspektora (niższym stopniem w hierarchii zawodowej był: Bauconducteur lub Bauführer, a następnie Baumeister).

Po lewej − rzeka Elbląg i stocznia okrętowa Michaela Mitzlaffa na litografii z lat 30. XIX wieku. W centrum widoczny kościół „Maryjny”. Po prawej – urzędowe ogłoszenia prasowe inspektora Steenkego z czerwca 1832 roku

(źródło: B. Satori-Neumann: Elbing im Biedermeier und Vormärz oraz "Elbinger Anzeigen" nr 49)

     Jednak do Elbląga sprowadził się już z rodziną. Otóż w dniu 20 lipca 1829 roku ożenił się z młodszą o 3 lata Emilie Franziską Philippine, z domu Sohl. Ślub miał miejsce w Świętej Siekierce (niem. Heiligenbeil; obecnie ros. Mamonowo w obwodzie królewieckim – 4 km na północ od granicy z Polską). Bardzo możliwe, że właśnie tam początkowo zamieszkała młoda para.

Po raz pierwszy – elblążanin Steenke

     No właśnie. Ale gdzie w Elblągu znajdowało się pierwsze mieszkanie młodego inżyniera, kiedy to po raz pierwszy (w 1832 roku) stał się „elblążaninem” – na ponad dekadę przed tym, jak wyruszył budować drogę wodną pomiędzy jeziorami Oberlandu?

Po lewej - wizerunek kościoła pw. św. Marii w Elblągu, z ok. 1850 r. W tle Brama Targowa. Po prawej – rysunek tego samego kościoła od strony zachodniej i południowej, z 1871 r. (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Z parafialnych (lub osobistych) doniesień prasowych – informujących o narodzinach lub śmierci dzieci – wiemy, że Steenke był wyznania protestanckiego i przynależał do parafii kościoła „Mariackiego”, znajdującego się na starym mieście. Współcześnie mieści się w nim siedziba Centrum Sztuki „Galeria EL”. Naturalnym jest, że mieszkanie rodziny Steenke powinno znajdować się w pobliżu tego kościelnego budynku.

Informacja Georga Steenkego o śmierci syna w kwietniu 1832 roku

(źródło: Elbląska Biblioteka Cyfrowa)

     Wydaje się jednak, że Steenke był już elbląskim inspektorem co najmniej w lutym 1832 roku. Ogłoszenie pisane do „Elbinger Anzeigen” w dniu 23 kwietnia oznajmiało:

     Wczoraj o 3:15 po południu, po dziesięciu tygodniach cierpień zmarł mój dobry syn Fryderyk, w wieku 1 roku i 9 miesięcy, na skutek biegunki i gorączki. Czując najgłębszy ból, dedykuję to ogłoszenie moim przyjaciołom i znajomym. Elbląg, 23 kwietnia 1832 r. George Steenke, Królewski Inspektor Budowy Wałów.

     Niestety, nie podano informacji o ówczesnym adresie, pod którym mieszkała rodzina.

Informacja Steenkego o miejscu zamieszkania w marcu 1833 roku

(źródło: Elbląska Biblioteka Cyfrowa)

    W gazecie „Elbinger Anzeigen” (Nr 36, wydanie sobotnie z dnia 30 marca 1833 roku) Inspektor Budowy Wałów Steenke informował w dniu 29 marca: Teraz mieszkam naprzeciwko Bramy Królewieckiej, przy Brandenburger Strasse 1.

     To może również sugerować, że w 1832 roku Steenke mieszkał gdzieś w Elblągu „tymczasowo”, a właściwe mieszkanie pozyskał kilka (kilkanaście) miesięcy później, na przełomie 1832 i 1833 roku...

Widok Bramy Królewieckiej od strony Starego Miasta i Bramy Targowej w latach 30. XIX wieku.

Tuż za Bramą Królewiecką (na wprost) znajdowało się mieszkanie Steenkego

(źródło: fotopolska.eu)

     W owym czasie pomiędzy Bramą Targową i Bramą Królewiecką znajdowała się ulica Am Königsberger Thor. To współcześnie ulica Stoczniowa. Naprzeciwko Bramy Królewieckiej (zaraz za Exercier Platz) rozpoczynała się prostopadła Brandenburger Strasse. Współcześnie to skrzyżowanie fragmentu ulicy Ofiar Sprawy Elbląskiej oraz Bożego Ciała. Stoi tam budynek o adresie: Ofiar Sprawy Elbląskiej 1. Miejsce to jest rzeczywiście nieodległe od kościoła „Mariackiego”, bo niespełna 400 m.

Współczesny widok poprzez miejsce po dawnej Bramie Królewieckiej od strony Starego Miasta i Bramy Targowej

w kierunku miejsca z budynkiem, gdzie znajdowało się mieszkanie Steenkego

(autor: C. Wawrzyński)

     Uwaga: to zapewne w tym mieszkaniu Steenke kreślił „po godzinach” projekty przebiegu przyszłego kanału oraz obmyślał rodzaje i kształt budowli kanałowych, skoro oficjalnie zlecono mu to zadanie w 1837 roku.

Budynek przy ulicy Ofiar Sprawy Elbląskiej 1

(autor: C. Wawrzyński)

    Dzięki rocznikowi Towarzystwa Przemysłu Stoczniowego za 1929 rok wiemy, że adres ten cieszył się uznaniem wśród kadry inżynierskiej, gdyż mieszkał tam niejaki Carl Riechers, wyższy rangą inżynier ze stoczni Ferdinanda Schichau'a.

Fragmenty rocznika „stoczniowego” z 1929 roku

(źródło: archiwum autora)

Kolejne elbląskie mieszkanie

     Latem 1842 roku Steenke rozpoczął przygotowania do zmiany miejsca stałego zamieszkania, ale wciąż na terenie Elbląga. Świadczy o tym ogłoszenie prasowe zamieszczone w „Elbiger Anzeigen” w końcu sierpnia tego właśnie roku. Całkiem możliwe, że zmianę wymusiły potrzeby rosnącej rodziny.

Informacja Steenkego o sprzedaży budynków stajennych w sierpniu 1842 roku

(źródło: Elbląska Biblioteka Cyfrowa)

     Treść ogłoszenia jest następująca:

     Budynek stajenny z kratownicy obłożonej deskami podłogowymi, z jednospadowym dachem krytym blachą, o długości 20 stóp [6 m] i głębokości 12 stóp [3,5 m] oraz wiatą pojazdową o długości 18 stóp [5,5 m] i 10 stóp [3 m] głębokości, pokrytą deskami podłogowymi, sprzedam tanio ze względu na zmianę mieszkania.

     Brandenburger Straße Nr 1. Steenke

Otoczenie budynku przy ulicy Ofiar Sprawy Elbląskiej 1 – możliwa lokalizacja budynków stajennych Steenkego

(autor: C. Wawrzyński)

     Póki co nie wiadomo, czy owa transakcja sprzedaży doszła wtedy do skutku, ale raczej tak – skoro na przełomie 1850 i 1851 r. otoczenie mieszkania dalej służyło celom stajennym. Ówczesny właściciel informował bowiem w "Neuer Elbinger Anzeigen" :  Dwa sprawne konie powozowe są na sprzedaż po niskich cenach przy Brandenburger Straße nr 1.

Informacja o sprzedaży koni w styczniu 1851 roku

(źródło: Elbląska Biblioteka Cyfrowa)

    Wracając do Steenkego. Miesiąc później, tj. we wrześniu 1842 roku, ogłoszeniem prasowym w „Elbinger Anzeigen”, Steenke informował: Od soboty, 24. bieżącego miesiąca mieszkam na Herren Strasse 26, w pobliżu Lustgarten.

Informacja Steenkego o miejscu zamieszkania we wrześniu 1842 roku

(źródło: Elbląska Biblioteka Cyfrowa)

     Współcześnie byłaby to ulica Janowska, tuż obok Placu Wolności. Wydawać by się mogło, że to było wówczas ostatnie miejsce zamieszkania Steenke i jego rodziny w Elblągu. Wiadomo, że jego bytowanie wkrótce podążyło śladem prowadzonych prac kanałowych. Mieszkał więc choćby w Miłomłynie oraz Małdytach, by ostatecznie osiąść w Czulpie.

Koniec ulicy Janowskiej – możliwa lokalizacja mieszkania Steenkego we wrześniu 1842 roku

(autor: C. Wawrzyński)

Jeszcze jedno mieszkanie?

     Jednakże w końcu stycznia 1845 roku ogłoszenie zamieszczone w „Elbinger Anzeigen” informowało, że:

    W sobotę, 1 lutego od godziny 9:00 w domu pana Inspektora ds. Wałów Steenke przy Kalkscheunstrasse następujące meble, które po jego opuszczeniu stały się mu zupełnie niepotrzebne, a mianowicie: szafy, komody, duże stoły składane i inne, krzesła, a także wiele podwójnych okien, okiennic wewnętrznych, elementów drewnianych itp., mają zostać przeze mnie sprzedane na dobrowolnej aukcji. Böhm zaprasza kupujących.

Informacja o sprzedaży mebli Steenkego ze stycznia 1845 roku, widok ulicy Wapiennej w okresie międzywojennym

oraz wnętrze mieszkania z czasów Steenkego (źródło: archiwum autora)

    Wychodzi więc na to, że inżynier Steenke, przed wbiciem pierwszej łopaty w Miłomłynie, jeszcze raz się przeprowadził, a jego ostatnim elbląskim adresem było jakieś mieszkanie przy Kalkscheunstrasse, a więc przy współczesnej ulicy Wapiennej.

Ulica Wapienna w Elblągu

(autor: C. Wawrzyński)

Tymczasowe podsumowanie

     Georg Jacob Steenke był urodzonym w Królewcu czulpianinem (niemal ćwierć wieku), jednak przez około 20 lat swego życia (z przerwami) był elblążaninem.

     Mieszkał między innymi przy ulicach:

1) Brandenburger Strasse 1 (Ofiar Sprawy Elbląskiej) w latach 1833-1842;

2) Herren Strasse 26 (Janowska) od roku 1842;

3) Kalkscheunstrasse (Wapienna) do roku 1844;

4) Lustgarten 3 (Plac Wolności) w latach 1876-1884.

Przybliżone lokalizacje mieszkań Steenkego na mapie Elbląga z 1830 roku

(źródło: archiwum autora)

Pytania do współczesnych elblążan

1. W 2025 roku przypada 150. rocznica zamieszkania G.J. Steenke pod elbląskim adresem am Lustgarten 3 (obecnie Plac Wolności).

• może na współcześnie istniejącym bloku mieszkalnym umieścić tablicę pamiątkową?

2. Na początku 2033 roku przypadnie 200. rocznica zamieszkania G.J. Steenke pod elbląskim adresem Brandenburger Str. 1 (obecnie odnoga ulicy Ofiar Sprawy Elbląskiej).

• może na współcześnie istniejącym budynku umieścić tablicę pamiątkową, a nawet ten niewielki fragment ulicy nazwać ulicą/skwerem Georga Jacoba Steenke?

Plakat filmowy i budynek przy dawnej Brandenburger Strasse

(źródło: archiwum autora)

Cezary Wawrzyński

Ostróda, listopad/grudzień 2024 r.

Galeria zdjęć