Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Jest to jeden z serii statków typu SP-45 budowanych seryjnie przez Warszawską Stocznię Rzeczną dla różnych armatorów. Ten konkretnie statek zbudowano w 1965 r.

Geneza powstania statku pasażerskiego SP-45

     Na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku na zamówienie administracji wodnej powstały statki inspekcyjne typu SI-40, przeznaczone do inspekcji dróg wodnych i bezpieczeństwa żeglugi.

Rysunek statku pasażerskiego CYRANKA. Budowa w 1965 r./wygląd w 2015 r.

(autor: W. Danielewicz)

     Jednak armatorzy oraz ośrodki wypoczynkowe zainteresowane były podobnie małym statkiem pasażerskim do obsługi rejsów turystycznych, głównie na zamkniętych akwenach wodnych w krótkich rejsach. Statek typu SI-40 miał się odznaczać małym zanurzeniem, niewielką mocą silnika głównego i łatwością obsługi. Miał przy tym zabierać do 30 pasażerów.

     W związku z powyższym projektant statków SI-40: Zakład Teorii Okrętów Politechniki Gdańskiej w Gdańsku dostosował dokumentację do zbudowania na kadłubie SI-40 statku pasażerskiego przeznaczonego do obsługi małych grup wycieczkowych w rejonie Jezior Augustowskich, Mazurskich, Zalewie Rożnowskim i Parku Chorzowskiego.

Dawna CYRANKA na żeglownym szlaku

(źródło: archiwum autora)

     Otrzymał on początkowo oznaczenie SP-40, zmienione później na SP-45. Budowę zlecono ówczesnej Warszawskiej Stoczni Rzecznej w Warszawie, która rozpoczęła produkcję tych statków w 1961 roku. Niestety nie udało się do końca wiarygodnie ustalić ile statków tego typu zbudowano, mimo że produkowano go seryjnie w latach 1961-1968.

      Pierwszy SP-40 otrzymał nazwę "ROŻNÓW" i przeznaczony był na Zalew Rożnowski. Można twierdzić, że na pewno wybudowano ich 19 sztuk, ale zapewne było ich więcej…

Żegluga na Jeziorze Rożnowskim w latach 60. i 70. XX w.

(źródło: fotopolska.eu)

Kadłub i wyposażenie

     Kadłub zbudowano ze stali okrętowej metodą spawaną o systemie wiązań podłużnym. Statek posiadał 34 wręgi w odstępach co 420 mm. Sam kadłub podzielony był na 5 przedziałów przez 4 grodzie poprzeczne.

Przedziały mieściły, licząc od rufy:

1) skrajnik rufowy, mieszczący sektor sterowy,

2) odkryte pomieszczenie - dla 20 pasażerów,

3) sterówka i maszynownia,

4) pomieszczenie pasażerskie zakryte - dla 10 osób i WC,

5) skrajnik dziobowy, mieszczący łańcuch kotwiczny.

Statek CYRANKA na pochylni Buczyniec na początku XXI w.

(źródło: zbiory J. Miszewskiego)

     Od 33 wręgu do 16 mieściła się oszklona nadbudowa oraz sterówka. Wejście na statek znajdowało się na śródokręciu, za sterówką i po obu burtach, poprzez otwierane barierki.

     Ze sterówki, po obu burtach znajdowało się zejście schodami do mniejszego pomieszczenia pasażerskiego na dziobie. Znajdowały się tu cztery dwuosobowe kanapy po dwie na każdej burcie. Pomiędzy nimi znajdowały się dwa stoliki. Światło do tego pomieszczenia dostarczały duże okna, zarówno po burtach jak i od dziobu.

Wnętrze współczesnej CYRANKI. Widok w kierunku dziobu oraz w kierunku rufy

(źródło: rejsypopochylniach.pl)

     Okna stałe umieszczone były w gumie i wykonane z plexi. W pokładzie nadbudówki znajdowały się okna nawiewowe, identyczne jak w autobusach. Na każdej z burt znajdowały się po cztery okna. Po wejściu na statek, idąc w kierunku rufy znajdowało się zejście do pomieszczenia pasażerskiego odkrytego, mogącego pomieścić 20 pasażerów.

      Miejsca siedzące zapewniały ławki. Do szotów przymocowane były składane cztery stoliki.

     Statek posiadał rufę tunelową, ułatwiający dopływ wody do śruby napędowej. Siłownia znajdowała się pod pokładem sterówki, wejście do niej znajdowało się w podłodze sterówki poprzez unoszoną klapę.

Statek CYRANKA widziany od dziobu i od rufy. Przystań pomiędzy pochylnią Buczyniec oraz pozostałościami

jeziora Piniewo (źródło: zbiory J. Miszewskiego)

     Jednostka miała na wyposażeniu 1 kotwicę admiralicji o wadze 30 kg, opuszczaną i podnoszona ręcznie przy pomocy windy kotwicznej. Łańcuch kotwiczny o długości 25 m posiadał ogniwa o grubości 8 mm. Kotwica umocowana była na dziobie do pokładu. Na niektórych jednostkach typu SP-45 w falszburcie znajdowało się wycięcie w rodzaju kluzy kotwicznej, gdzie znajdowała się kotwica.

     Ponadto statek posiadał 4 pachoły cumownicze krzyżakowe, umiejscowione po dwa na każdej burcie (na dziobie i rufie).

     Początkowo statki posiadały po 4 koła ratunkowe i pływak, umiejscowiony na dachu nadbudowy. Później jednostki posiadały po 16 kół ratunkowych lub ponton gumowy albo po 2 pływaki ratunkowe typu Roś.

Statek CYRANKA spływający z wózka pochylni Buczyniec

(źródło: zbiory J. Miszewskiego)

     W czasie eksploatacji tych jednostek armatorzy dokonywali często zmian w wystroju statku, wyposażeniu wnętrz lub zmianie wyposażenia, co trudno jest dziś opisać, nie dysponując pełnym materiałem ikonograficznym. W wielu przypadkach dokonywano też przebudowy statków inspekcyjnych SI-40 na statki pasażerskie,

Historia jednostki „Cyranka”

     Pierwszym armatorem, wybudowanej w 1965 r. „Cyranki”, było Przedsiębiorstwo Państwowe Żegluga Mazurska w Giżycku. W związku z tym pływał na Mazurach, głównie w rejonie Giżycka i Mikołajek. Początkowo statek zabierał na pokład 34 pasażerów.

Nabrzeże Kanału Łuczańskiego w Giżycku przy styku z Jeziorem Niegocin w końcu lat 60. XX w.

Cumują statki „Tałty” i „Wigry”. Na jezioro wypływa (prawdopodobnie) stateczek CYRANKA

(źródło: fotopolska.eu)

     Po 15 latach, a więc około 1980 r. statek pasażerski „Cyranka” został przekazany Ekspozyturze Żeglugi Mazurskiej w Ostródzie, po czym został przetransportowany na Mazury Zachodnie drogą lądową i był początkowo eksploatowany na Jeziorze Drwęckim.

      Niedługo potem, również drogą lądową, trafił do stolicy Warmii – na jezioro Ukiel (Krzywe).

Niemiecki statek pasażerski na olsztyńskim jeziorze Ukiel w latach 30. XX w. oraz notka prasowa o rejsach

CYRANKI po tym samym akwenie w 1983 r. (źródło: fotopolska.eu oraz archiwum R. Kowalskiego)

     Według R. Kowalskiego (Kanał Elbląski pod red. S. Januszewskiego, Wrocław 2021, s. 217.): „W latach 1982-1991 pływał on po olsztyńskim jeziorze Ukiel, a organizacją rejsów zajmowała się firma Mazur-Tourist.”.

Próby reaktywacji „olsztyńskiej” CYRANKI na jeziorze Ukiel w początkach XX w.

(źródło: olsztyn.com.pl oraz olsztyn.wyborcza.pl)

     Na początku lat 90. XX wieku statek zmienił po raz kolejny właściciela i swój port macierzysty. Tym razem „Cyranka” trafiła w prywatne ręce Pana Mariana Szostaka. Statek pływał po jeziorach augustowskich i Kanale Augustowskim.

    Kolejna zmiana nastąpiła w 1997 r. Statek nabył wówczas Pan Krzysztof Rojewski z Ostródy, który po przebudowie eksploatuje go na Kanale Elbląskim - w rejsach po pochylniach. Nazwa firmy to: Przewozy Pasażerskie Statek „Cyranka” F.H.U. Krzysztof Rojewski, Ostróda.

     Około 2010 r. dokonano wymiany silnika.

Statek CYRANKA na Kanale Elbląskim, cumujący opodal dolnego stanowiska pochylni Jelenie w 2005 r.

(źródło: zbiory J. Miszewskiego)

Dane eksploatacyjne

Typ statku:

- pasażerski, motorowy

Wymiary:

- długość 15,15 m,

- szerokość 3,20 m,

- zanurzenie 0,71 m.

Statek "Cyranka" na wózku pochylni Buczyniec widziany w 2011 r.

(autor: C. Wawrzyński)

Silniki główne:

- 1 silnik wysokoprężny typu 3L-110PNS; 3-cylindrowy o mocy 45 KM; prod. CZNM Škoda, Praha

- 1 silnik wysokoprężny typu SW 266; 4 cylindrowy o mocy 38 kW; numer seryjny silnika 29670/11

Statek CYRANKA na odcinku pochylniowym Kanału Elbląskiego

(źródło: zbiory W. Danielewicza i J. Miszewskiego)

Inne dane:

- 1 śruba napędowa; prędkość: 12 km/godz,

- załoga 2 osoby; pasażerów 48 osób.

Armator: Krzysztof Rojewski, Ostróda

Port macierzysty: Ostróda

Numery rejestracyjne: Gź-I-38 [IŻŚr. Giżycko]; Gd-I-305 [IŻŚr. Gdańsk]; GD-0006 [ UŻŚr. Gdańsk]

Statek CYRANKA osiadający na wózku pochylni Buczyniec opodal pomnika G.J. Steenke

(źródło: archiwum autora)

Waldemar Danielewicz

Gdańsk, listopad 2022 r.

Ps. Administratora strony

     Statek pasażerski „Cyranka” przewozi turystów, ale i sam jest prawdziwym podróżnikiem – co dowodzi, że statki typu SP-45 były udatną, a nade wszystko łatwą – w transporcie nie tylko wodnym, ale i lądowym – konstrukcją.

Kolejny rejs statkiem CYRANKA szlakiem Kanału Elbląskiego

(źródło: www.worldisbeautiful.eu)

     Zapewne zwodowany na Wiśle, statek pływał po Wielkich Jeziorach Mazurskich, następnie po akwenach augustowskich i Kanale Augustowskim, by trafić, poprzez Mazury Zachodnie, na Warmię, aby w końcu pływać po jeziorach oberlandzkich i pochylniach Kanału Elbląskiego.

Galeria zdjęć