Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Ten statek pasażerski został zbudowany jako motorowiec w 1927 roku, przez elbląską stocznię F. Schichau Werft. Odegrał znaczącą rolę w tworzeniu nowoczesnej turystyki na kanale pomiędzy Ostródą i Elblągiem.

Statek pasażerski „Konrad” w komorze śluzy Zielona. Ponieważ budowla została zmodernizowania i przebudowana

z drewnianej na betonową w latach 1925/1926, a statek jak i otoczenie śluzy „pachnie świeżością” –

pozwala to twierdzić, że fotografię wykonano ok. 1927/1928 r.

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

Podstawowe wymiary jednostki to:

– długość całkowita: 25,30 m

– długość linii wodnej: 24,60 m

– szerokość we wręgach: 3,00 m

– szerokość całkowita: 3,28 m

– wysokość burt: 1,80 m

– zanurzenie minimalne (pusty statek): 0,80 m

– zanurzenie maksymalne: 1,20 m

Statek pasażerski „Konrad” we wrotach dolnych śluzy Miłomłyn. Jedynie pozornie fotografie wykonano niemalże

w tej samej chwili. Na lewym zdjęciu trwa budowa barierek. Na prawym zdjęciu barierki są już pobudowane.

Jednak podobnie jak w przypadku poprzedniej śluzy, możemy twierdzić, że fotografie wykonano

ok. 1927/1928 r. Za sterem stoi właściciel Adolf Tetlaff (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

    Statek został wyposażony w 1 śrubę napędową i silnik główny: 1 silnik wysokoprężny typu Deutz; 6 cylindrowy; produkcji: Motorenfabrik Deutz A. G., Köln; 1926 rok, o mocy: 120 KM.

      Załogę statku stanowiły 4 osoby i mógł zabierać na pokład (de facto 2 pokłady) 185 pasażerów.

Statek pasażerski „Konrad” z licznymi pasażerami na Jeziorze Drwęckim oraz na Kanale Duckim

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

Przedwojenna historia jednostki

     Statek został zbudowany na zamówienie ostródzkiej firmy „Reederei Adolf Tetzlaff” – jako flagowy statek tego armatora do obsługi ruchu wycieczkowego po Oberländischer Kanal, czyli po Kanale Oberlandzkim.

Statek pasażerski „Konrad” i pochylnia Buczyniec

(źródło: archiwum autora)

     Został nazwany „KONRAD”, a koszt jego budowy wyniósł armatora 58 tysięcy ówczesnych marek. Kadłub wykonano z blach stalowych o grubości: dno – 8 mm, burty – 4 mm, pokład natomiast wykonany był z blachy stalowej o grubości 2,5 mm.

Statek pasażerski „Konrad” na śluzie Miłomłyn. W sterówce stoi właściciel Adolf Tetzlaff – kadry z przedwojennego

filmu dokumentalnego (źródło: archiwum autora)

   Według Ryszarda Kowalskiego (Adolf Tetzlaff – założyciel ostródzkiej żeglugi turystycznej [w:] „100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda – Iława – Elbląg”. Olsztyn 2012):

    „Od 1927 roku na trasie Ostróda – Elbląg, oprócz wymienionego wcześniej statku „Hertha”, zaczął regularnie kursować „Konrad”, największy (dwupokładowy) statek ostródzkiego armatora, osiągający prędkość 20-25 km/godz. i przeznaczony na 185 pasażerów.

Statek pasażerski „Konrad” w czasie rejsu kanałowego. Za sterem właściciel, czyli Adolf Tetzlaff – kadry z przedwojennego filmu dokumentalnego (źródło: archiwum autora)

     Zbudowano go w elbląskiej stoczni Ferdinanda Schichaua (Schichau-Werft) i nazwano imieniem redaktora Wagnera z „Osteroder Zeitung”, ponieważ ten bardzo pozytywnie wyrażał się o Tetzlaffie, jego umiejętnościach, energii i zamiłowaniach (…)

Statek pasażerski „Konrad” na odcinku pochylniowym Kanału Oberlandzkiego – kadry z przedwojennego

filmu dokumentalnego (źródło: archiwum autora)

     Oprócz rejsów do Buczyńca, ostródzkie statki kursowały z Miłomłyna – wodnego węzła komunikacyjnego przez Jezioro Karnickie, po sztucznie usypanym nasypie, oraz jezioro Dauby na Jeziorak albo inną trasą na jezioro Ilińsk, Rudą Wodę i dalej Kanałem Bartnickim (Duckim) przez jezioro Bartężek do Tardy (...)

Statek pasażerski „Konrad” w Ostródzie, Piławkach, Tardzie i Liksajnach

(źródło: archiwum autora)

    Przedsiębiorstwo Adolfa Tetzlaffa w sezonie nawigacyjnym przewoziło od ośmiu do dziesięciu tysięcy pasażerów i miało około 60 tysięcy marek obrotu. Zysk kształtował się na poziomie 15-20 tysięcy marek.

Przedwojenne zdjęcia pocztówkowe statku pasażerskiego „Konrad”

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Właściciel pływał zazwyczaj na „Konradzie”. Za sterami pozostałych statków stali: Willi Reinke – „Hertha”, Alfred Butkarn – „Seerose” i Paul Kirchhof – „Heini”. (…)

     Firmę Tetzlaffa wspomagali jego dwaj najstarsi synowie: Adolf i Lothar, córka Herta oraz małżonka Hedwig. W sumie w przedsiębiorstwie było zatrudnionych kilkanaście osób: maszyniści, przystaniowi, sprzątaczki oraz personel kuchenny i obsługi (…)

Stojący za sterem Willi Reinke, obok Herta – córka Tetzlaffa. Rejs po jeziorze Drwęckim w połowie lat 30. XX w.

(źródło: zbiory R. Kowalskiego)

    Organizacją i rezerwacją rejsów zajmowało się ostródzkie Biuro Obsługi Turystycznej (Verkehrsbüro), którego siedziba w latach trzydziestych mieściła się przy Uferpromenade nr 19 (obecnie ul. Słowackiego) oraz Miejski Urząd Komunikacji i Biuro Podróży w Elblągu (...)

Statek pasażerski „Konrad” na dolnym stanowisku pochylni Buczyniec oraz liczne rzesze wycieczkowiczów

(źródło: archiwum autora)

    Pod koniec 1944 roku, kiedy Armia Czerwona zbliżała się do Prus Wschodnich, statki Tetzlaffa zostały zatopione.

Przedwojenna fotografia ze statkiem pasażerskim „Konrad” w Buńkach, nad jeziorem Szeląg Mały. Niewątpliwie

tam dopływał, jednak najprawdopodobniej statek cumuje w tym miejscu, na tym właśnie zdjęciu,

dzięki ówczesnemu fotomontażowi (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Ich właściciel w styczniu 1945 r. próbował z rodziną ucieczki koleją przed zbliżającym się frontem, lecz w Pasłęku zatrzymali ich Rosjanie. Ostatecznie w maju 1945 r. Adolf Tetzlaff wrócił do Ostródy i próbował reaktywować swoje przedsiębiorstwo (...)

Przedwojenni „mundurowi” na „Konradzie”, jadącym po stoku pochylni Buczyniec

(źródło: fotopolska.eu)

Powojenna historia jednostki

     Już we wrześniu 1945 roku utworzono „Państwowe Warsztaty i Stocznię w Ostródzie”, których kierownikiem został (4 grudnia tego roku) inż. Zygmunt Mianowicz, dotychczasowy kierownik „grupy operacyjnej” zabezpieczającej w 1945 roku poniemieckie zakłady w Ostródzie, późniejszy rzemieślnik-szkutnik.

   Rok później (1946) rozpoczęto naprawę pozostałych po Niemcach statków i barek. Między innymi wyremontowano, wcześniej zatopione statki pasażerskie Adolfa Tetzlaffa: „Konrada”, Herthę” i „Heini”...”

Ostródzki suchy dok w 2. połowie lat 40. XX w. Widoczna rufa barki oberlandzkiej, dawny „Konrad” oraz

rufa przemianowanego we wrześniu 1946 r. na „Zbigniewa” statku inspekcyjnego „Steenke”.

Prawdopodobnie jest to fotografia przedstawiająca „Konrada” – przeistoczonego w „Orła”

(źródło: zbiory R. Kowalskiego)

    Jednak jeszcze w 1945 r. „Konrad”, częściowo uszkodzony, został przejęty w Ostródzie przez Skarb Państwa i przekazany Państwowemu Zarządowi Wodnemu w Elblągu z portem macierzystym Ostróda. Został wówczas nazwany „ORZEŁ”.

    Remont statku przeprowadziły Państwowe Warsztaty i Stocznia w Ostródzie, a jego koszt wyniósł 43.078 ówczesnych złotych. Pierwszym kapitanem „Orła” został niedawny właściciel – Adolf Tetzlaff.

Statek pasażerski „Konrad” wpływający do śluzy Zielona. W sterówce stoi (tu niewidoczny) właściciel Adolf Tetzlaff – kadry z przedwojennego filmu dokumentalnego (źródło: archiwum autora)

    W dniu 12 października 1946 r. w śluzie Zielona, o godz. 6:50, podczas uruchamiania silnika przez A. Tetzlaffa, doszło do wybuchu karteru silnika, w wyniku czego uległ on zniszczeniu, zaś uszkodzeniu uległy dwa cylindry silnika.

   Ranny został też sam Adolf Tetzlaff. Podejrzewano go (jako rodowitego Niemca) o sabotaż. Przed niewątpliwie surową karą uratowała go dopiero opinia biegłego, ale mimo to i tak został przeniesiony „ze swojego” statku – na statek inspekcyjny „Zbigniew” (dawny „Steenke”).

Statek pasażerski „Jordan” (dawny „Konrad” i niedawny „Orzeł”) na górnym stanowisku pochylni Kąty

(źródło: archiwum autora)

     W 1948 r. statek przekazano Polskiej Żegludze Państwowej Oddział w Gdańsku i jego nazwę zmieniono na „JORDAN”. Pływał na stałej linii Ostróda – Elbląg, ale portem macierzystym został Gdańsk.

Statek pasażerski „Jordan” na kanałowym szlaku oraz wewnątrz komory śluzy Miłomłyn – kadry z polskiego, powojennego filmu dokumentalnego z 1951 r. (źródło: Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej)

    W 1949 r. statek wszedł w skład Państwowej Żeglugi Śródlądowej we Wrocławiu Ekspozytura Gdańsk-Gdynia. Jego zatrudnienie nie zmieniło się.

Statek pasażerski „Jordan” na odcinku pochylniowym – kadry z polskiego, powojennego filmu dokumentalnego z 1951 r. (źródło: Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej)

     W 1951 r. zmieniono mu nazwę na „WŁ. KNIEWSKI” oraz armatora, którym została Państwowa Żegluga na Wiśle Ekspozytura w Gdańsku. W międzyczasie dokonano wymiany silnika.

Statek pasażerski „Konrad” jako „Wł. Kniewski” – z załogą

(źródło: zbiory J. Miszewskiego)

    Uwaga: tenże Władysław Kniewski (1902-1925) był, obok Władysława Hibnera i Henryka Rutkowskiego, polskim działaczem komunistycznym, straconym za zabójstwa polityczne. W propagandzie PRL-u byli oni gloryfikowani jako bohaterowie ruchu robotniczego, skazani na śmierć za próbę zamachu na prowokatora. W rzeczywistości skazano ich jako kryminalistów za strzelanie do osób cywilnych. Przez pewien okres byli m.in. patronami statków pasażerskich.

Odsłonięcie pomnika-mauzoleum Władysława Hibnera, Władysława Kniewskiego i Henryka Rutkowskiego na stokach Cytadeli w Warszawie, w sierpniu 1950 r. (źródło: picryl.com)

    Jednakże w maju 1954 r. jednostkę przekazano P. P. Żegludze na Odrze we Wrocławiu. Tam zaś otrzymał kolejną nazwę: „GRUNWALD” i jako taki właśnie pływał we Wrocławiu.

Statek pasażerski „Grunwald” na Odrze we Wrocławiu

(źródło: archiwum autora)

   Po kilku latach, a konkretnie w 1960 r. statek wydzierżawiono Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Stosownie do okoliczności, nazwany został „WAGABUNDA”. Przy okazji został też przebudowany – między innymi na rufie zbudowano kuchnię i magazyn żywności, a na śródokręciu koje dla 20 osób.

    Statkiem tym planowano odbyć m.in. rejs wodami śródlądowymi na Łabę i Ren. Ostatecznie, na skutek braku zgody ówczesnych władz Niemieckiej Republiki Demokratycznej, rejs się nie odbył.

Statek pasażerski „Wagabunda” na Odrze w Szczecinie

(źródło: archiwum autora)

     Już w 1961 r. jednostka powróciła do nazwy „GRUNWALD” i Żeglugi na Odrze we Wrocławiu.

Statek pasażerski „Grunwald” na pochylniach Kanału Elbląskiego

(źródło: archiwum autora)

    W maju 1962 r. „Grunwald” został ponownie skierowany na szlak Kanału Elbląskiego, pływając w P.P. Żegluga Gdańska. Kapitanem statku był w tym okresie Władysław Piecek.

Fotorelacja z rejsu statku pasażerskiego „Grunwald” w sierpniu 1965 r.

(źródło: zbiory R. Kowalskiego)

     Statek wycofano z eksploatacji po sezonie 1965 r.

Pokład statku "Grunwald" w 1965 r. Rozpostarty pasażer to honorowy elblążanin – franciszkanin i znany wizjoner

Czesław Andrzej Klimuszko. Zdjęcia pochodzą z rodzinnego albumu rodziny Kowalskich, dokumentującego

ich rejs z Ostródy do Elbląga – podobnie jak poprzednie zdjęcia z kapitanem Pieckiem

(źródło: zbiory R. Kowalskiego)

     Dwa lata później, w 1967 r. "Grunwalda" złomowano w Bazie Remontowej Żeglugi Gdańskiej w Elblągu – a więc niedaleko miejsca, gdzie dokładnie 40 lat wcześniej go zbudowano.

Statek pasażerski „Grunwald” na pochylniach Kanału Elbląskiego

(źródło: archiwum autora)

Podsumowując historię, statek nosił nazwy:

– KONRAD,

– ORZEŁ,

– JORDAN,

– WŁ. KNIEWSKI,

– GRUNWALD,

– WAGABUNDA,

– GRUNWALD.

   Jednak najdłużej pływał jako „Konrad”.

Statek pasażerski „Grunwald” (podobnie jak wcześniej „Konrad”) - w macierzystym porcie w Ostródzie

(źródło: zbiory R. Kowalskiego)

Waldemar Danielewicz

Gdańsk

Galeria zdjęć