Kraina Kanału Oberlandzkiego

Krótki opis:

     Przekop ten (jeśli w ogóle był takowy) to prawdopodobnie pierwszy polski, może częściowo sztuczny kanał żeglowny, a przynajmniej byłyby to (jeśli miały miejsce) najdawniejsze, wiadome nam prace zmierzające do udrożnienia cieków wodnych i stworzenia żeglugowego połączenia Odry (Noteci i Warty) z Wisłą.

Fragment mapy Zannoniego z 1772 r. z jeziorem Gopło oraz zachodnim ramieniem kanałowym i Trzęsawiskiem Bachorz (Bachorsz)

Okres piastowski

  Budowa drogi wodnej jest najczęściej lokowana w 2. połowie XIII wieku, a więc w czasach rozbicia dzielnicowego. Byłyby to okresy panowania bądź księcia Kazimierza I kujawskiego, a więc przed 1267 r., bądź w czasach jego następcy księcia Ziemomysła inowrocławskiego, czyli przed 1287 r.

   Inicjatorem przekopu mógł być również w początkach lat 70. XIII wieku ówczesny książę inowrocławski Bolesław Pobożny lub kilka lat później jego następca, książę sieradzki Leszek Czarny. Zresztą każdy z tych władców mógł realizować (kontynuować) prace na tej drodze wodnej.

  Skoro zaś dziać się to miało w czasach książąt piastowskich, kanał potocznie bywa nazywany Piastowskim. Skłaniać się jednak raczej należy ku tezie, że jeśli stworzona wówczas droga wodna była żeglowna, to jedynie okresowo, w okresach wysokich stanów wód, a zwłaszcza w czasie wiosennych roztopów.

Najstarszy polski kanał żeglowny?

     Ta droga wodna - jeśli w ogóle została po części wykonany ręką człowieka - umożliwiała żeglugę pomiędzy Wielkopolską oraz ziemiami nadwiślańskimi w czasach piastowskich, lecz nie dalej niż pomiędzy XII i XV wiekiem, a i to zapewne w czasie wiosennych roztopów. Żeglować po okolicznych wodach mogły nawet łodzie o konstrukcji klepkowej. Pozostałości łodzi klepkowych z okresu średniowiecza odkrywano nie tylko w dolinach dużych rzek, ale również w okolicznych jeziorach.

    Jednym ze spławianych towarów mogły być kujawskie bryły soli. Współcześnie (od połowy XIX wieku) Kanał Bachorze oraz Bachorza są jednym system cieków melioracyjnych.

Kanał Bachorze na mapie topograficznej. Łączy Noteć (poniżej Kruszwicy) ze Zgłowiączką (poniżej Brześcia Kujawskiego)

Nazwy kanałowe

    Kanał Bachorze nie został oficjalnie nazwany zgodnie z obowiązującym prawem. Przykładowo na mapie Rizzi Zannoniego z 1772 r., z atlasu Carte de Pologne całość, choć przerywanego cieku, nosi nazwę Bachorz Trzęsawisko. Na mapie Karola de Perthèes z 1785 roku cały odcinek szlaku od Gopła w Kruszwicy po Zgłowiączkę poniżej Brześcia Kujawskiego to Bachorz Błoto. Na polskich i niemieckich mapach z początków XIX wieku ciek kanałowy nazywany był Bachorze.

    Dział wodny Odry (Noteć) i Wisły (Zgłowiączka) znajduje się na cieku kanałowym Bachorza, na wysokości wsi Siniarzewo, pomiędzy wsiami Ujma Mała (w gminie Osięciny, powiat radziejowski) oraz Bachorza (w gminie Zakrzewo, powiat aleksandrowski; sam kanał stanowi tu granicę gmin i powiatów). Jednak jest to miejsce hipotetyczne, faktycznie zależne na kilkusetmetrowym odcinku od pory roku i kierunku wiatru, gdyż teren jest płaski i nieosłonięty. Współczesna długość kanału wynosi niecałe 46,5 km. O ile w średniowieczu mógł stanowić żeglowną drogę wodną, to współcześnie jest to wyłącznie ciek wodny o znaczeniu melioracyjnym.

Kanał sztuczny czy naturalny?

   Czasy rzekomej budowy były latami nie tyle rozdrobnienia dzielnicowego, ale de facto walk i wojen dzielnicowych (przykładowo Bolesław Pobożny spalił Kruszwicę w 1271 r.), ponadto okresem konfliktów i najazdów przygranicznych: polsko-krzyżackich i polsko-prusko-litewskich.

Widok z kruszwickiej "Mysiej Wieży" na jezioro Gopło

     Trudno wyobrazić sobie wówczas prowadzenie dłuższych i systematycznych, z natury rzeczy żmudnych i kosztownych prac ziemno-inżynieryjnych, związanych z tworzeniem i utrzymywaniem szlaku i toru wodnego. Jeśli system wodny i żeglowne połączenie w tym miejscu Odry z Wisłą funkcjonowało, to bazować musiało ono na istotnie wyższym poziomie wód jeziora Gopło. Z czasem poziom ten obniżył się, w wiekach następnych ponownie „zwyciężyło” bachorskie bagno i trzęsawiska...

    Współczesna melioracja błot bachorskich miała miejsce w 2. połowie lat 50. XIX wieku. W dniu 24 października 1856 r. król Fryderyk Wilhelm IV nadał statut specjalnie utworzonemu towarzystwu melioracyjnemu. Spółka objęła wszystkie grunty, umieszczone w rejestrze rozmierczym geometry Huebnera, według przygotowanej przez niego mapy błot Bachorze i jeziora Gopła w latach 1853-1854, a całość prac inżynieryjnych miała zostać wykonana według planu melioracyjnego, ułożonego przez inspektora budownictwa Stuertzela w lipcu-sierpniu 1855 r.

Miejsce: Ziemia Kujawska, pomiędzy Kruszwicą i Inowrocławiem

Data/Okres: kwiecień 2018 r.

Autor: Cezary Wawrzyński

Opis książkowy: "Żegluga i kanały żeglownej dawnej Rzeczypospolitej". Rozdział I, s. 22-27

Galeria zdjęć