Kraina Kanału Oberlandzkiego

Logo 160. rocznicy otwarcia Kanału Elbląskiego
Ujście kanału Bachorza do rzeki Zgłowiączki
28 sierpnia 2021

Kanał Bachorze - Fotografie 

Krótki opis:

     Przekop ten (jeśli w ogóle był takowy) to prawdopodobnie pierwszy polski, może częściowo sztuczny kanał żeglowny, a przynajmniej byłyby to (jeśli miały miejsce) najdawniejsze, wiadome nam prace zmierzające do udrożnienia cieków wodnych i stworzenia żeglugowego połączenia Odry (Noteci i Warty) z Wisłą.

 

Jezioro Gopło i Kanał Bachorze na dawnej mapie Zannoniego, z 1772 r.

Fragment mapy Zannoniego z 1772 r. z jeziorem Gopło oraz zachodnim ramieniem kanałowym i Trzęsawiskiem Bachorz (Bachorsz)

 

Okres piastowski

  Budowa drogi wodnej jest najczęściej lokowana w 2. połowie XIII wieku, a więc w czasach rozbicia dzielnicowego. Byłyby to okresy panowania bądź księcia Kazimierza I kujawskiego, a więc przed 1267 r., bądź w czasach jego następcy księcia Ziemomysła inowrocławskiego, czyli przed 1287 r.

   Inicjatorem przekopu mógł być również w początkach lat 70. XIII wieku ówczesny książę inowrocławski Bolesław Pobożny lub kilka lat później jego następca, książę sieradzki Leszek Czarny. Zresztą każdy z tych władców mógł realizować (kontynuować) prace na tej drodze wodnej.

  Skoro zaś dziać się to miało w czasach książąt piastowskich, kanał potocznie bywa nazywany Piastowskim. Skłaniać się jednak raczej należy ku tezie, że jeśli stworzona wówczas droga wodna była żeglowna, to jedynie okresowo, w okresach wysokich stanów wód, a zwłaszcza w czasie wiosennych roztopów.

 

Najstarszy polski kanał żeglowny?

     Ta droga wodna - jeśli w ogóle została po części wykonany ręką człowieka - umożliwiała żeglugę pomiędzy Wielkopolską oraz ziemiami nadwiślańskimi w czasach piastowskich, lecz nie dalej niż pomiędzy XII i XV wiekiem, a i to zapewne w czasie wiosennych roztopów. Żeglować po okolicznych wodach mogły nawet łodzie o konstrukcji klepkowej. Pozostałości łodzi klepkowych z okresu średniowiecza odkrywano nie tylko w dolinach dużych rzek, ale również w okolicznych jeziorach.

    Jednym ze spławianych towarów mogły być kujawskie bryły soli. Współcześnie (od połowy XIX wieku) Kanał Bachorze oraz Bachorza są jednym system cieków melioracyjnych.

 

Mapa topograficzna z Kanałem Bachorze, łączącym Noteć z Wisłą

Kanał Bachorze na mapie topograficznej. Łączy Noteć (poniżej Kruszwicy) ze Zgłowiączką (poniżej Brześcia Kujawskiego)

 

Nazwy kanałowe

    Kanał Bachorze nie został oficjalnie nazwany zgodnie z obowiązującym prawem. Przykładowo na mapie Rizzi Zannoniego z 1772 r., z atlasu Carte de Pologne całość, choć przerywanego cieku, nosi nazwę Bachorz Trzęsawisko. Na mapie Karola de Perthèes z 1785 roku cały odcinek szlaku od Gopła w Kruszwicy po Zgłowiączkę poniżej Brześcia Kujawskiego to Bachorz Błoto. Na polskich i niemieckich mapach z początków XIX wieku ciek kanałowy nazywany był Bachorze.

 

    Dział wodny Odry (Noteć) i Wisły (Zgłowiączka) znajduje się na cieku kanałowym Bachorza, na wysokości wsi Siniarzewo, pomiędzy wsiami Ujma Mała (w gminie Osięciny, powiat radziejowski) oraz Bachorza (w gminie Zakrzewo, powiat aleksandrowski; sam kanał stanowi tu granicę gmin i powiatów). Jednak jest to miejsce hipotetyczne, faktycznie zależne na kilkusetmetrowym odcinku od pory roku i kierunku wiatru, gdyż teren jest płaski i nieosłonięty. Współczesna długość kanału wynosi niecałe 46,5 km. O ile w średniowieczu mógł stanowić żeglowną drogę wodną, to współcześnie jest to wyłącznie ciek wodny o znaczeniu melioracyjnym.

 

Kanał sztuczny czy naturalny?

   Czasy rzekomej budowy były latami nie tyle rozdrobnienia dzielnicowego, ale de facto walk i wojen dzielnicowych (przykładowo Bolesław Pobożny spalił Kruszwicę w 1271 r.), ponadto okresem konfliktów i najazdów przygranicznych: polsko-krzyżackich i polsko-prusko-litewskich.

 

Jezioro Gopło w Kruszwicy. Widok z Mysiej Wieży

Widok z kruszwickiej "Mysiej Wieży" na jezioro Gopło

 

     Trudno wyobrazić sobie wówczas prowadzenie dłuższych i systematycznych, z natury rzeczy żmudnych i kosztownych prac ziemno-inżynieryjnych, związanych z tworzeniem i utrzymywaniem szlaku i toru wodnego. Jeśli system wodny i żeglowne połączenie w tym miejscu Odry z Wisłą funkcjonowało, to bazować musiało ono na istotnie wyższym poziomie wód jeziora Gopło. Z czasem poziom ten obniżył się, w wiekach następnych ponownie „zwyciężyło” bachorskie bagno i trzęsawiska...

 

    Współczesna melioracja błot bachorskich miała miejsce w 2. połowie lat 50. XIX wieku. W dniu 24 października 1856 r. król Fryderyk Wilhelm IV nadał statut specjalnie utworzonemu towarzystwu melioracyjnemu. Spółka objęła wszystkie grunty, umieszczone w rejestrze rozmierczym geometry Huebnera, według przygotowanej przez niego mapy błot Bachorze i jeziora Gopła w latach 1853-1854, a całość prac inżynieryjnych miała zostać wykonana według planu melioracyjnego, ułożonego przez inspektora budownictwa Stuertzela w lipcu-sierpniu 1855 r.

 

Miejsce: Ziemia Kujawska, pomiędzy Kruszwicą i Inowrocławiem

Data/Okres: kwiecień 2018 r.

Autor: Cezary Wawrzyński

Opis książkowy: "Żegluga i kanały żeglownej dawnej Rzeczypospolitej". Rozdział I, s. 22-27

 

Galeria zdjęć