Kraina Kanału Oberlandzkiego

   Poświęćmy trochę uwagi wyjątkowej rzece (strudze?) o urzędowej nazwie Klepina, często określanej potocznie jako Klepa.

     Jej wyjątkowość nie wynika jednak ani z wielkości, ani z długości – ale z racji miejsca przebiegu i pełnionej funkcji. Przez długie lata była podstawą projektowania kanału, miała ona bowiem zapewniać (lub zapewniała) wodę dla śluzowań w komorach śluzowych odcinka pochylniowego Kanału Oberlandzkiego, a ostatecznie umożliwia funkcjonowanie kanału, w tym urządzeń wodnych odcinka pochylniowego.

   Tak przynajmniej twierdzi się w większości kanałowych opracowań, co jednak nie jest może do końca zgodne ze stanem faktycznym w przypadku wodnego napędu pochylni. Ale po kolei..

Rzeka Klepina na wysokości wsi Jelonki, przed górnym stanowiskiem pochylni Całuny (autor: C. Wawrzyński)

     Po pierwsze, nie możemy być bezsprzecznie pewni ani nazwy (choć prawnie jest ona usankcjonowana), ani też prawdziwego przebiegu rzeki na całej jej długości, łącznie z ujściem. Po drugie, nie możemy mieć pewności co do miejsca jej źródeł. Nie ulega jedynie wątpliwości, że jej wody uchodziły (oraz nadal uchodzą) do jeziora Druzno. Raczej trudno jest też ją dostrzec, płynąc (jadąc) odcinkiem pochylniowym kanału. Można by rzec, że to rzeka–widmo…

Po lewej - rzeka Klepina dopływająca od zachodu zadrzewioną doliną do górnego stanowiska pochylni Oleśnica. Po prawej - miejsce przepływania rzeki Klepina pod torowiskiem pochylni Oleśnica – tunelem, w poprzek szlaku kanałowego, z jego zachodniej strony na stronę wschodnią (autor: C. Wawrzyński)

W poszukiwaniu nazwy

    Niemiecka nazwa tej strugi brzmiała Kleppe (raczej dawniej) lub Kleppine. Inżynier Steenke używał co do zasady nazwy pierwszej. Skoro zaś była Kleppe, to polskie próby tłumaczenia sprowadzały się do nazwy Klepa.

Fragment odręcznego rysunku z 1863 r. z mapy autorstwa G.J. Steenke z 1862 r. Do jeziora Druzno uchodzi skanalizowana już wówczas rzeka Kleppe Fluss (źródło: archiwum autora)

    Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (Tom IV, Warszawa 1883, s. 131-132) podawał (za księdzem Jakubem Fankidejskim z Pelplina): „Klepa, niem. Kleppe, struga w Prusiech wschodnich, w powiecie holądzkim (pasłęckim – przypis C.W.) wypływa z jeziora przy wsi Pinnau, które z licznemi wielkimi jeziorami jest połączone.

     Z początku ma kierunek przeważnie północny, później zwraca się ku zachodowi. Przyjmuje kilka strumieni, tak z północy, jak i południa; ważniejszy jest dopływ Domina spod Kusfeldu przychodzący (zapewne Kusa spod Nowych Kus – przypis C.W.). Okolica przez którą płynie Klepa jest od dawna zniemczona (...)

Fragmenty Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego z 1883 r. Klepa (niem. Kleppe) to jednocześnie struga oraz wieś nad kanałem z komorą celną (miejscem pobierania opłat). Ciekawostką jest, że jedna Klepa to powiat pasłęcki, a druga to powiat holądzki. W rzeczywistości to ten sam powiat, gdyż Pasłęk bywał również zwany Holądem Pruskim

(źródło: dir.icm.edu.pl)

    Uchodzi do jez. Druzna. Długość biegu wynosi około 3 mile (22,5 km – przypis C.W.). W nowszym czasie stała się ta struga bardzo użyteczną do budowy kosztownego kanału elbląsko-mazurskiego (Oberländisch-Elbinger-Kanal), który po większej części z jezior tą strugą do Druzna został poprowadzony. Z tej przyczyny bieg Klepy znacznie zmieniono, na wielu miejscach sprostowano, głębiej kopano. („klep” – włók, w dawnej polszczyźnie gatunek sieci do łowienia ryb).”.

     Mamy więc oto informację, że w latach 80. XIX wieku Kanał Elbląsko-Oberlandzki był nazywany w polskiej nomenklaturze m.in. jako KANAŁ ELBLĄSKO-MAZURSKI, a interesująca nas rzeka (struga) nosiła nazwę KLEPA. Dodajmy, że na polskich mapach topograficznych z 2. połowy XX wieku odnajdziemy też nazwę tej rzeki jako KLĘPA.

Skompilowane fragmenty zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z 27 września 1958 r. o nazwie rzeki

Klepina w powiecie pasłęckim (źródło: sap.sejm.gov.pl)

   Jednak okazuje się, że „rzeczka” płynąca wzdłuż szlaku pochylni kanałowych (od Buczyńca po stronie zachodniego brzegu kanału, a od dolnego stanowiska pochylni Oleśnica po stronie wschodniego brzegu kanału) i ostatecznie wpadająca do wód kanału, a wraz z nimi do jeziora Druzno – to nie jest ani rzeczka, ani struga Klepa, ale rzeka Klepina (niem. Kleppine).

     Oficjalna nazwa została nadana zarządzeniem nr 198 Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 września 1958 r. w prawie przywrócenia i ustalenia urzędowych nazw obiektów fizjograficznych w powiatach… (M.P. z 1958 r. Nr 90, poz. 502).

Skompilowane fragmenty zarządzenia Ministra Administracji Publicznej z 4 kwietnia 1950 r. o nazwie

miejscowości Klepa i Klepina w powiecie pasłęckim (źródło: sap.sejm.gov.pl)

     Natomiast Klepa (niem. Kleppe) to osada pomiędzy wsią Jelonki i jeziorem Druzno. Oficjalna nazwa została nadana wcześniej, bo zarządzeniem Ministra Spraw Publicznych z dnia 4 kwietnia 1950 r. w prawie przywrócenia i ustalenia nazw miejscowości (M.P. z 1950 r. Nr 52, poz. 588). Co ciekawe, Klepiną (jako miejscowość, a nie obiekt fizjograficzny) został nazwany młyn na późniejszej Klepinie.

     Zatem już na tym etapie opowieści można pogubić się: co jest Klepą, a co Klepiną…

Mała barka stalowa własności RZGW Gdańsk o nazwie KLEPA - w Czulpie, przy styku kanału z jeziorem Ruda Woda, w maju 2022 r. (autor: C. Wawrzyński)  

W poszukiwaniu źródeł

   W okolicach pochylni Buczyniec swój bieg rozpoczyna co najmniej kilka osobnych cieków wodnych, ale trudno jednoznacznie orzec, który jest początkiem owej kanałowej Klepiny…

Ciek wodny płynący od południa i przepływający obok budynku maszynowni i koła wodnego pochylni Buczyniec

(autor: C. Wawrzyński)

     Autor opisu ze wspomnianego Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego twierdzi, że Klepa wypływa z jeziora przy wsi Pinnau – a więc prawdopodobnie z jeziora Piniewo. Jest to (była) prawda i zarazem nieprawda. Rzeka o współczesnej nazwie Klepina posiada własne źródła, ale leżące po drugiej, północnej stronie wododziału (to pewne), prawdopodobnie jakieś 250 m (ewentualnie 1.100 m) na północny zachód (bardziej zachód niż północ) od dawnych brzegów jeziora Piniewo, które z kolei leży po przeciwnej, południowej stronie wododziału. Przed budową kanału wody Klepy/Klepiny płynęły (tak jest nadal) w kierunku północnym, a wody przepływowego jeziora Piniewo znajdowały ujście w kierunku południowym.

Fragment mapy Jana Władysława Suchodolca (von Suchodoletz) z 1732 r. Widoczne okolice działu wodnego, dawny północny kraniec jeziora Piniewo (pomiędzy Lepnem/Löpen i Drulitami/Draulitten) oraz przebieg rzeki Klepina od

samych źródeł w kierunku północnym – gdzieś w lesie pomiędzy wsiami Buczyniec/Buchwlad, Drulity i Kąty/Canten (źródło: Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, Berlin).

    Jednak sytuacja zmieniła się w trakcie realizacji inwestycji kanałowej (ok. 1850 r.), kiedy to w wyniku stworzenia przekopu (przebicia się przez wzgórza wododziału) w kierunku pochylni Buczyniec oraz wyrównywania poziomów i obniżania luster jezior oberlandzkich, niejako „odwrócono” bieg ich wód, a więc wody jeziora Piniewo (oraz całego systemu wodnego od Jezioraka) mogą się przemieszczać z południa na północ.

Okolica kanałowego przebicia działu wodnego. Po lewej - widok w kierunku jeziora Piniewo. Po prawej - widok w kierunku mostu drogowego i wrót bezpieczeństwa przy pochylni Buczyniec. Mniej więcej do stateczku sięgały niegdyś wody jeziora Piniewo, a pomiędzy nim i mostem drogowym znajdowały się chaty drulickich rybaków (autor: C. Wawrzyński)

     Tekst ze Słownika pochodzi z początków lat 80. XIX wieku, a więc wówczas można już było uznać, że Klepa wypływa z jeziora Piniewo. Jednak w rzeczywistości wody płynące od strony Piniewa nie są źródłami Klepiny, ale jej dodatkowymi zasileniami.

Górna Klepina

    Niemal pół wieku wcześniej planowany wówczas kanał opisał (a przy okazji rzekę Klepinę) profesor gimnazjalny z Królewca Johann Gottlieb Bujack (1787-1840) w artykule „Grupa jezior Oberlandu, w kontekście ich kanałowego połączenia z jeziorem Druzno” (Die Gruppe der Oberländischen Seen, mit Bezugnahme auf eine Kanal-Verbindung derselben mit dem Drausensee [w:] Waterlandisches Archiv für Wissenschaft, Kunst, Industrie und Agrikultur oder Preuß. Provinzial-Blätter. Königsberg 1838, s. 354-373).

     Po raz kolejny przypomnijmy, że był on swego czasu nauczycielem gimnazjalnym młodego G.J. Steenke, utrzymywał z nim później kontakty, co zresztą podkreślał. Miał więc bezpośredni dostęp do rzetelnych informacji na temat projektowania przyszłego Kanału Elbląsko-Oberlandzkiego oraz informacji o jego okolicy.

Widok okolic działu wodnego i dawnego krańca jeziora Piniewo. Po lewej - stateczek na kanale, gdzie niegdyś sięgały wody jeziorowe. Po prawej - dawna dolina jeziorowa od strony północnej (autor: C. Wawrzyński)

W artykule tym zawarto m.in. następujące stwierdzenia:

    „Jeśli chodzi o żeglowne połączenie jezior Druzno i Drwęckiego, szczególne znaczenie ma połączenie Druzna z Piniewem (…) i wydaje się, że natura zapoczątkowała je przez potok lub rzekę zwaną Klepina (Kleppe). Mianowicie po północnej stronie jeziora Piniewo, niedaleko chat rybaków należących do Drulit, znajduje się najniższy punkt grzbietu, który tworzy dział wodny między dopływami jezior Piniewo i Druzno (...)

Okolice po północnej stronie wododziału na mapie Prus Wschodnich i Zachodnich z lat 1796-1802, autorstwa F.L. Schroettera. U dołu jezioro Piniewo przed obniżeniem poziomu, ze wsią Piniewo (Pinnau) na północno-wschodnim brzegu. Przy północnym krańcu jeziora (w okolicy współczesnego mostu drogowego ponad kanałem) chaty

drulickich rybaków – Fischer Buden (źródło: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN)

    Właściwy dział wodny jest umiejscowiony w lesie, a na bagnistej łące na północ od niego znajduje się nagromadzenie wody, które można uznać za pierwotne źródło Klepiny lub młyńskiej strugi Klepińskiego Młyna (bądź Grundmühle) (…)

     Wspomniany wcześniej mały potok Klepina szybko wije się wieloma zakrętami przez wąską dolinę i zgodnie z niwelacją, którą obecnie sporządził tam tajny nadradca Hagen w 1826 r., ma ogromne nachylenie 40 stóp (12,5 m) na długości 80 prętów (346 m).”.

Źródło Nr 1

     Czy te informacje pozwalają na odnalezienie źródeł Klepiny? Podsumujmy więc:

- dział wodny znajduje się na północ od jeziora Piniewo (tj. opodal chat rybackich przy północnym krańcu jeziora);

- na północ od tych chat znajduje się las, od którego jeszcze dalej na północ znajduje się bagnista łąka, z której wypływa szukana rzeczka.

    Niby zdanie proste, ale jednak nie całkiem, nie tylko z uwagi na to, że po niemal 200 latach gdzieś lasu mogło przybyć, a gdzieś ubyć…

Hipotetyczne źródła Klepiny przy drodze z Drulit i Kątów do Lepna (autor: C. Wawrzyński)

    Pierwszym i niejako naturalnym wyborem byłoby miejsce przy zakręcie drogi wojewódzkiej nr 526, na odcinku pomiędzy Kątami i Lepnem. Oznaczałoby to również, że za początkowy fragment rzeki Klepina uważamy ciek wodny płynący po zachodniej stronie pochylni Buczyniec, a bezpośrednio przy budynku jej maszynowni.

Początkowy bieg hipotetycznej Klepiny, z pierwszym betonowym „mostem” (autor: C. Wawrzyński)

     Do tego właśnie cieku (przepływającego przez bagnistą łąkę) wpada woda kanałowa po przejściu rurami i wykonaniu pracy na kole wodnym przy maszynowni Buczyńca. Wówczas wymieszane wody płyną razem dalej obiegowym kanałem roboczym w dół stoku pochylni i ostatecznie wpadają upustem do kanału na dolnym stanowisku, przy filarze koła kierunkowego.

Wody kanałowe wpadające rurociągiem do hipotetycznej Klepiny przy budynku maszynowni pochylni Buczyniec, kanał roboczy z tunelem oraz upust hipotetycznej Klepiny do wód kanałowych na dolnym stanowisku pochylni Buczyniec (autor: C. Wawrzyński)

     Za takim źródłem i takim początkowym przebiegiem współczesnej Klepiny przemawia m.in. wspomniana mapa J.W. Suchodolca z 1732 r.

Źródło Nr 2

    Kiedy jednak dla przykładu skorzystamy z oficjalnego serwisu Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii: mapy.geoportal.gov.pl (dodatkowo korzystając choćby z usług Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych), okaże się, że rzeka Klepina podąża łukiem (ok. 1,5 km) i skrajem lasu po zachodniej stronie pochylni Buczyniec (bardziej na zachód od strugi płynącej do maszynowni tejże pochylni).

Fragment mapy topograficznej z okresu PRL. Nazwa rzeki dwojaka: Klepina lub Klepa, natomiast źródła dalej od

Drulit, a bliżej osady Buczyniec (źródło: System Informacji Przestrzennej Województwa Warmińsko-Mazurskiego)

Uwaga: mapy topograficzne mogą zawierać błędy, nie są też one źródłem prawa w przypadku ustalania nazw miejscowości oraz obiektów fizjograficznych. Mogą stanowić cenną poszlakę, ale nie służyć za rozstrzygający dowód w toczonej sprawie…

Dwa leśne jeziorka, które należałoby uznać za źródła Klepiny Nr 2 (z map topograficznych). W prawym dolnym roku widok miejsca połączania źródeł w jeden ciek (autor: C. Wawrzyński)

     Jej źródeł należy szukać w leśnych moczarach (grupie oczek wodnych) jakieś 800 m na północny zachód od „Źródła Nr 1”, bardziej w kierunku miejscowości Buczyniec. De facto będą to dwa śródleśne jeziorka, z których wypływające w kierunku północnym cieki łączą się niemal od razu.

Upust wód kanałowych oraz Klepiny Nr 1 przed górnym stanowiskiem pochylni Kąty (autor: C. Wawrzyński)

    Tak rozumiana Klepina (Nr 2) płynie przy osadach Buczyniec, Barzyna i Liszki oraz na południe od wsi Śliwica, a tuż po przekroczeniu przepustem drogi wojewódzkiej nr 526, łączy się na wysokości pochylni Kąty ze strugą kanałową (Klepiną – przy założeniu prawdziwości źródeł Nr 1 lub Nr 3), wypływającą wcześniej upustem pomiędzy pochylniami Buczyniec i Kąty.

Plan sytuacyjny na mapie hipsometrycznej. Po prawej stronie - pochylnia Kąty. W prawym dolnym rogu - upust wód kanałowych wpadających do krętej doliny (Klepina Nr 1). W lewym górnym rogu - płynąca na północ Klepina Nr 2

(z map topograficznych). Po północnej stronie drogi cieki ostatecznie łączą się, tworząc Klepinę „właściwą”

(źródło: System Informacji Przestrzennej Województwa Warmińsko-Mazurskiego)

     Tak naprawdę to od tego właśnie punktu połączenia cieków przy Śliwicy można mieć całkowitą pewność, że płynące w dół wody to rzeka Klepina…

Okolica na południe od wsi Śliwica. U góry - przepust pod drogą i płynąca na północny wschód Klepina Nr 2. Pośrodku - przepust pod drogą i płynąca na północ Klepina Nr 1. U dołu - połączeniu obu Klepin w Klepinę „właściwą”

(autor: C. Wawrzyński)

Źródło Nr 3

     Mamy więc dwa potencjalne źródła Klepiny (w tym jedno podwójne). Tymczasem wczytując się w dawny „Informator dróg wodnych śródlądowych żeglownych” (op. J. Walukiewicz, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1961), uzyskujemy informację, jakoby w ramach dolnego stanowiska pochylni Buczyniec, na lewym brzegu początku kanału żeglownego (patrząc w kierunku Elbląga) znajdowało się ujście kanału roboczego (czyli górnych wód kanałowych), a niemal naprzeciwko, tj. 20 m dalej i na prawym brzegu - znajdowało się ujście rzeki Klepina!

Fragment „Informatora dróg wodnych śródlądowych żeglownych” z 1961 r. Na prawym brzegu znajduje ujście do kanału rzeka Klepina Nr 3 (źródło: archiwum autora)

    Trudno dziś orzec, skąd autor opracowania zaczerpnął taką właśnie wiedzę, ale sądzić wypada, że na przełomie lat 50. i 60. XX wieku byłyby to jeszcze jakieś nomen omen źródła niemieckie... Niemniej jednak był ten „Informator żeglugowy” oficjalnym dokumentem resortowym, a dane w nim zawarte w większości obowiązują do dziś (są wciąż powielane), przynajmniej dla istotnej części urzędników.

Ujście do kanału wód Klepiny Nr 3 na dolnym stanowisku pochylni Buczyniec, niemal naprzeciwko ujścia do wód kanału Klepiny Nr 1 (autor: C. Wawrzyński)

    Takie podejście zmienia całkiem naszą optykę. Oznacza to bowiem, że źródeł rzeki Klepiny nadal trzeba szukać po północnej stronie wododziału, jednak po stronie wschodniej (!), a nie po stronie zachodniej pochylni Buczyniec.

Okolica źródeł Klepiny Nr 3 - pomiędzy wsiami Dargowo i Tumpity (autor: C. Wawrzyński)

     Te źródła rzeczne odnajdziemy na północ od drogi Drulity-Marzewo, pomiędzy wsiami Dargowo i Tumpity. Żeby było ciekawiej, w tym miejscu niegdyś znajdowało się jezioro, po którym pozostały moczary i oczka wodne.

Widok z mostu drogowego w obu kierunkach na Klepinę Nr 3 - opodal stanowiska dolnego pochylni Buczyniec

(autor: C. Wawrzyński)

     Paradoksalnie ta lokalizacja byłaby zatem do pewnego stopnia zgodna z przedstawionym wcześniej opisem zawartym w Słowniku Geograficzny Królestwa Polskiego, a mianowicie: „… wypływa z jeziora przy wsi Pinnau, które z licznemi wielkimi jeziorami jest połączone.”. Co prawda to dawne jezioro nie zostało połączone z licznymi jeziorami, ale było zlokalizowane przy miejscowości Piniewo (w linii prostej ok. 1,9 km na północ od wsi Pinnau). To jednak zapewne jedynie zbieg okoliczności.

Górne biegi trzech Klepin na mapie topograficznej z okresu PRL. Większym żółtym kółkiem oznaczono upust do kanału Klepiny Nr 1 oraz ujście do kanału Klepiny Nr 3. Mniejszym kółkiem oznaczono miejsce połączenia Klepiny Nr 2

z wodami Klepin Nr 1 i 3 (źródło: opracowanie własne na podstawie mapy.geoportal.gov.pl )

Środkowa Klepina

     O środkowym biegu Klepiny można umownie mówić od miejsca połączenia cieków przy Śliwicy po miejsce podejścia do dawnej śluzy nr 1 przed górnym stanowiskiem pochylni Całuny. W tym czasie rzeka płynie po zachodniej stronie kanału w kierunku górnego stanowiska pochylni Oleśnica (2-krotnie zbliżając się do kanału na odległość 60-70 m).

Spiętrzenie wód Klepiny na zachód od stoku pochylni Oleśnica oraz wlot tunelu z wodami Klepiny pod torowiskiem pochylni Oleśnica. Przed dotarciem do tego miejsca rzeka podąża zalesionymi wąwozami (autor: C. Wawrzyński)

     Następnie rzeka schodzi w dół wzdłuż stoku pochylni, by tuż przed dolnym stanowiskiem pochylni przejść tunelem (pod torowiskiem i roboczym kanałem obiegowym) na stronę wschodnią kanału. Wody kanałowe w Oleśnicy nie mieszają się z wodami Klepiny, gdyż po przejściu przez koło wodne wpadają ponownie kanałem roboczym do kanału.

     To szczególne miejsce zostało opisane m.in. w artykule Kanałowe skrzyżowanie: most, teunel i akwedukt Oleśnica.

Przejście wód Klepiny ze strony zachodniej kanału na stronę wschodnią tunelem pod torowiskiem pochylni Oleśnica - na mapie hipsometrycznej oraz na fotografii wykonanej od strony wschodniej (źródło: System Informacji Przestrzennej Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz C. Wawrzyński)

    Po wschodniej stronie kanału rzeka płynie niemal wzdłuż kanałowego toru wodnego. Jakieś 700 m na północ od dolnego stanowiska pochylni Oleśnica oraz 1.000 m na południe od górnego stanowiska pochylni Jelenie rzeka była spiętrzona, a niewielki staw napędzał koło wodne lokalnego młyna. W tym miejscu kanał został poprowadzony ok. 60 m na zachód od budynku młyna, a więc i od rzeki Klepiny oraz siedliska, które urzędowo nazywa się Klepina. To wyjątkowe miejsce zostało opisane m.in. w artykule Zaginione śluzy na szlaku KO. Budowle małdyckie, część 4 - ostatnia?

Dawny staw młyński i młyn na Klepinie (Kleppien M.) - na niemieckiej mapie „Pr Holland” z serii Messtischblatt z lat 30. XX w. oraz na fotografii wykonanej od strony wschodniej (źródło: mapy.amzp.pl oraz C. Wawrzyński)

    W swoim dalszym biegu rzeka omija lekkim łukiem (do 250 m) pochylnię Jelenie, następnie ponownie kieruje się wzdłuż toru wodnego kanału (choć oczywiście to kanał podąża wzdłuż rzeki), docierając do drogi wojewódzkiej nr 572 (Pasłęk-Rychliki).

Dolna Klepina

    Po północnej stronie drogi wojewódzkiej, pomiędzy górnym stanowiskiem pochylni Całuny i dolnym stanowiskiem pochylni Jelenie - naprzeciwko dawnej, współcześnie nieistniejącej cukrowni w Jelonkach - rozpoczynał się odcinek z 5 drewnianymi śluzami, które ostatecznie zastąpiła pochylnia Całuny.

     Wody rzeczne nadal nie mają tu styku z wodami kanałowymi, a na dodatek od tego miejsca mamy do czynienia z trzema równoległymi torami wodnymi, patrząc od strony południowo-zachodniej: Kanału Elbląskiego, toru śluzowego dawnego Kanału Elbląsko-Oberlandzkiego (do którego wpadają wody kanałowe: na początku odcinka śluzowego oraz z rurociągu turbiny pochylniowej), a także toru wodnego rzeki Klepiny. To poniekąd zrozumiałe, gdyż sama rzeka, oprócz dodatkowego dostarczania wody do komór śluzowych, powinna pełnić dla śluz rolę „obiegową”.

Plan sytuacyjny obszaru pomiędzy pochylniami Jelenie i Całuny - na mapie hipsometrycznej oraz na współczesnej fotografii. Od lewej: tereny dawnej cukrowni, obecny szlak kanałowy, dawny tor wodny kanału ze śluzami,

zadrzewiona dolinka rzeki Klepina (źródło: System Informacji Przestrzennej Województwa

Warmińsko-Mazurskiego oraz C. Wawrzyński)

     W okolicach dolnego stanowiska pochylni Całuny (ok. 275 m od filara kołowego w stronę Elbląga, licząc torem kanałowym) do Klepiny wpada z prawego brzegu ciek wodny idący od strony Nowych i Starych Kus, a ledwie 105 m dalej, tyle że z lewego brzegu wpadają do niej wody kanału roboczego.

    Po przepłynięciu jeszcze niecałych 150 m, tak wymieszane wody rzeki Klepina wpadają ostatecznie do Kanału Elbląskiego. Teoretycznie więc rzeka Klepina kończy swój bieg niewiele ponad 500 m za filarem kołowym dolnego stanowiska pochylni Całuny. To jednak na tym nie koniec…

Po lewej i pośrodku - połączenie wód Klepiny z wodami kanału obiegowego pochylni Całuny (dawnego toru wodnego ze śluzami). Po prawej - wody rzeki Klepiny wpadające do Kanału Elbląskiego (autor: C. Wawrzyński)

     Dalej wody płyną skanalizowanym korytem rzeki Klepina, by po około 4 km skończyć bieg w jeziorze Druzno. Po drodze (w odległości ok. 1,2 km) znajdowała się śluza nr 5 (pierwsza od strony Elbląga), gdzie naprzeciwko współczesnej miejscowości Karczowizna (prawy brzeg) znajdowało się niegdyś miejsce poboru opłat kanałowych (lewy brzeg), o aktualnym adresie Jelonki 91, ok. 900 m na północny wschód od niewielkiej osady Klepa.

     Okolica dolnej Klepiny została opisana m.in. w artykułach Piąty element - ostatnia pochylnia na Kanale Elbląskim oraz Zaginione śluzy na szlaku Kanału Oberlandzkiego, część 2 - Buczyniec i Klepa.

     Przypomnijmy, że zgodnie z Najwyższym rozporządzeniem królewskim z dnia 11 lutego 1861 r. nadano nową taryfę dla pobierania opłat za używanie kanałów i śluz na drogach wodnych Oberlandu (Zbiór Praw dla Państw Królestwa Pruskiego 1861, Berlin). W wyniku uruchomienia całego szlaku nowego kanału, obok dotychczasowego miejsca poborowego podatku w Miłomłynie (Liebemuehl) ustanowiono dodatkowe miejsce pobierania opłaty w Klepie (Kleppe): „skoro przez śluzę tamże przejście ma nastąpić”. Od 1872 r. podatek taryfowy miał być pobierany nadal w Miłomłynie i Klepie, jednak już nie „u posady poborczej”, ale „u ślabanu” - w tychże samych miejscach…

Po lewej - widok dawnego miejsca poboru opłat kanałowych i śluzy od strony jeziora Druzno na skanalizowanej Klepinie. Po prawej - mapka z Kanałem Klepy/Klepiny z 1865 r. (źródło: archiwum autora)

    Na koniec przypomnijmy ciekawostkę, że w wydanym w 1865 r. przez F. Wernicka "Ilustrowanym Przewodniku po Elblągu i okolicach" (Elbinger Wanderbuch: ein illustrirter Führer durch Elbing und seine Umgebungen) fragment kanału z zespołem 5 śluz, a więc od jeziora Druzno do pochylni Jelenie nazwano (próbowano nazwać) Canal Kleppe, a więc byłby to Kanał Klepy (jeśli nazwa nawiązywała do miejscowości) albo „rzeczny” Kanał Klepiny. Jest to bowiem fragment skanalizowanej rzeki, dokładnie jak w przypadku odcinka kanałowego rzeki Liwa, pomiędzy Miłomłynem i Jeziorem Drwęckim.

Podsumowanie

     Jeśli można pokusić się o wnioski, to okazuje się, że wody rzeki Klepiny nie służą napędzaniu kół wodnych (turbiny) pracujących na kanałowych pochylniach. To zadanie spełniają wody kanałowe, schodzące (spływające) coraz niżej dzięki systemowi kanałów obiegowych i upustów. W największym uproszczeniu można twierdzić, że pracę wykonuje woda jezior oberlandzkich, dzięki pomysłowi odwrócenia ich biegu z kierunku północ-południe na kierunek południe-północ.

     Rzeka Klepina spełnia natomiast co do zasady zadanie odprowadzania nadmiaru wód, a w kilku miejscach jej skanalizowane koryto pełni również funkcję toru wodnego systemu kanałowego. W przeszłości mogła wspomagać zasilanie w wodę 5 komór zespołu śluz, posadowionych przy miejscowości Klepa. Rzeka Klepina jest zatem nierozerwalnie związana z historią i funkcjonowanie Kanału Oberlandzkiego na odcinku od jeziora Piniewo po jezioro Druzno.

Hipotetyczne miejsce ujścia skanalizowanej rzeki Klepiny w jeziorze Druzno. Po lewej - widok w kierunku pochylni Całuny. Po prawej - widok w kierunku Elbląga (autor: C. Wawrzyński)

     Niestety, nie jesteśmy w stanie jednoznacznie stwierdzić, czy po raz pierwszy wody kanałowe stykają się z wodami Klepiny na górnym stanowisku pochylni Buczyniec (od strony zachodniej), czy na dolnym stanowisku tej pochylni (wówczas od strony wschodniej), czy też dopiero przy Śliwicy (na zachód od pochylni Kąty).

     Ponadto problematyczne jest dokładne wskazanie jej ujścia, a już poszukiwanie źródeł jest równie prostym zadaniem, jak w przypadku źródeł Amazonki…

Cezary Wawrzyński

Ostróda, maj 2022 r.

Galeria zdjęć