Kraina Kanału Oberlandzkiego

     W artykule „Rugowanie Kanału Oberlandzkiego i przyjemność ministra…” została opisana pokrótce historia nazewnictwa Oberlandu i Kanału Oberladzkiego.

Okładka opracowania „Prusy Górne. OBERLAND, zaginiona kraina, die verschwundene Landschaft” z 2021 roku, wydanego przez Centrum Kultury Prus Wschodnich w Ellingen

(źródło: archiwum autora)

     Tam też stwierdzono, że samo słowo Oberland było tłumaczone na język polski najczęściej jako „Pogórze” lub „Górny Kraj”, a kontekstowo jako „Prusy Górne”. Była to jeszcze krzyżacka nazwa krainy leżącej na zachód, południowy zachód i południe od Warmii.

   To było zwyczajowe (od połowy XVIII wieku) określenie obszaru z takimi m.in. miejscowościami „nadkanałowymi” jak: Iława, Ostróda, Zalewo (w latach 1525-1752 stolica tej krainy) Miłomłyn i Małdyty lub w jego okolicy, jak: Morąg, Rychliki i Pasłęk.

Oberland czyli Prusy Górne (kolor jasnoniebieski) i Warmia (kolor różowy) na fragmencie

Nowej Mapy Królestwa Prus z 1799 r. Johna Cary’ego (źródło: pl.wikipedia.org)

     Co najmniej do końca II wojny światowej mówiło się więc o Kanale Oberlandzkim.

Spuścizna kulturowa

     W artykule „OBERLAND – Renowacje i Zabytki” zostało przedstawione grudniowe wydanie kwartalnika „Renowacje i Zabytki” z 2023 roku. Bogato ilustrowane czasopismo powstało m.in. przy współpracy Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zostało ono poświęcone niemal w całości zapomnianej krainie – Oberlandowi, a więc Prusom Górnym. Przy okazji opisany został dawny Kanał Oberlandzki.

Początkowe strony wydawnictwa o Oberlandzie

(źródło: „Renowacje i Zabytki”, Nr 4/2023)

     Redakcja kwartalnika podjęła tym samym jakże ważny temat: Bo czy kultywowanie tradycji i historii wschodniopruskiego Oberlandu [Prus Górnych] może być współcześnie pojmowane jako przejaw postaw pro-niemieckich? To pytanie retoryczne, gdyż w pierwszej kolejności mamy określony moralny obowiązek, jako spadkobiercy dóbr i wartości kulturowych tych terenów.

Przykładowe mapki z Kanałem Oberlandzkim w wydawnictwach Stanisława Srokowskiego

(źródło: archiwum autora)

     Jeszcze w 1947 roku ukazało się wydawnictwo Stanisława Srokowskiego traktujące o tych terenach: "Prusy Wschodnie (Mazury, Warmia i Powiśle", PZWS, Warszawa 1947 – przeznaczone jako lektura do użytku szkolnego. Tamże współczesny Kanał Elbląski był tradycyjnie nazywany po polsku Kanałem Oberlandzkim.

Oficjalna data „końca” Oberlandu

     Współcześnie urzędową i oficjalnie usankcjonowaną nazwą części drogi wodnej pomiędzy Iławą i Ostródą oraz jeziorem Druzno (od Miłomłyna) jest nazwa: Kanał Elbląski. Stało się tak na mocy rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z dnia 11 lutego 1949 roku o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości – przy współudziale Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, pod przewodnictwem tegoż Stanisława Srokowskiego.

Fragmenty rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z 1949 r.

w sprawie nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych

(źródło: isap.sejm.gov.pl)

    Na stronie 3 tego rozporządzenia, w dziale „Nazwy rzek i jezior z obszaru Pomorza Mazowieckiego” (tak wówczas próbowano nazywać Warmię, Mazury i Powiśle) pojawia się oficjalna nazwa obiektu fizjograficznego: Kanał Elbląski. Dotychczasową, a zmienianą nazwę niemiecką, określa ono jako Oberländer Kanal.

     To rozporządzenie jest niezmiennie obowiązujące.

     Ponieważ akt prawny wchodził w życie z dniem ogłoszenia, czyli w dniu 28 marca 1949 roku – tę właśnie datę należy uznawać za formalny koniec używania (dopuszczania używania) nazwy Oberland w polskiej nomenklaturze urzędowo-piśmienniczej. Nazwa Kanał Oberlandzki zaczęła odchodzić w niepamięć, wręcz całkowite zapomnienie

     W marcu 2024 roku minęło od tamtej decyzji 75 lat.

Nowa nazwa Muzeum w Morągu w grudniu 2024 roku

(źródło: www.facebook.com/muzeummorag)

Ocalić od zapomnienia…

     Tymczasem w dniu 13 listopada 2024 roku Dyrektor Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie wydał zarządzenie w sprawie wprowadzenia nowego Regulaminu Organizacyjnego tej instytucji.

   Zgodnie z nowymi ustaleniami oddział filialny w Morągu o dotychczasowej nazwie: Muzeum imienia Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu otrzymał nazwę: Muzeum Prus Górnych w Morągu. Zarządzenie weszło w życie w dniu 1 grudnia 2024 roku, tak więc tę datę należy uznać za wyjątkową, być może przełomową w kontekście dbałości o „prawdę historyczną”.

Fragmenty zarządzenia Dyrektora Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie z dnia 13 listopada 2024 roku

(źródło: bipmwim.warmia.mazury.pl)

     Może tylko Herdera żal, ale bez wątpienia był on morąskim Oberlandczykiem, a więc urodzonym na terenie (obecnie polskich) Prus Górnych. Stosownie do okoliczności Kanał był też dawniej Oberlandzki, a więc Górnolądowy…

U dołu: dotychczasowa nazwa Muzeum w Morągu

(źródło: www.facebook.com/muzeummorag)

Cezary Wawrzyński

Ostróda, grudzień 2024 r.

Galeria zdjęć