Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Na odcinku długości około 7,5 km - od wrót bezpieczeństwa w Miłomłynie po zachodni brzeg Jeziora Karnickiego - budowniczowie kanału stworzyli wyjątkowe i rzadko spotykane na obecnych ziemiach polskich budowle hydrotechniczne – co najmniej jeden akwedukt (syfonowy) i cztery syfony.

Kanał Oberlandzki i rzeka Korbania. Umiejscowienie budowli hydrotechnicznych (w czerwonych kółkach) na arkuszu niemieckiej mapy topograficznej „Schnellwalde” (Messtischblatt z 1938 r.). Od lewej, z zachodu na wschód: 1) nasyp, syfon i akwedukt „Karnity” na Jeziorze Karnickim (niem. Abiskar See); 2) syfon „Dębinka Zachód” (na zachód od Dębinki, dawniej Skułty, niem. Skulten); 3) syfon „Dębinka Wschód” (na wschód od Dębinki); 4) syfon „Kamieńczyk” (pomiędzy Kamieńczykiem/Holstein i Bynowem/Bienau); 5) syfon „Miłomłyn (pomiędzy wrotami bezpieczeństwa i wrotami górnej głowy śluzy Miłomłyn). Nazwy umowne i nieformalne (źródło: opracowanie własne na podstawie http://mapy.amzp.pl/)

     Prawdopodobny okres tworzenia tego fragmentu Kanału Oberlandzkiego, a więc i wznoszenia niezbędnych urządzeń i budowli, to lata 1845-1847. Zapewne były one później remontowane, m.in. w latach 20. XX wieku, kiedy „betonowano” śluzy Miłomłyn i Zieloną.

     Skąd jednak w ogóle taka potrzeba wznoszenia syfonów i akweduktów? Inżynier Steenke, wytyczając szlak kanałowy pomiędzy Miłomłynem (Liwski Staw) i Jeziorakiem (jezioro Dauby), napotkał przeszkody wodne stojące na drodze budowanego kanału - w postaci leżącego niżej niż wody kanałowe Jeziora Karnickiego oraz niewielkich, idących w poprzek cieków wodnych. Wyżej sypane wały kanału stanowiłyby dla nich tamę, powodując zalania. Wybudowano więc specjalne przepływowe urządzenia hydrotechniczne. Co ciekawe, płynąc kanałem, nie jest się w stanie owych urządzeń dostrzec…

Rzeka Korbania (niem. Corbehne) tuż po wypływie z Jeziora Karnickiego w Karnitach (autor: C. Wawrzyński)

     W Polsce występują co najmniej dwie tego typu większe budowle wodne: Syfon Flisa (z lat 1913/1915) na Kanale Bydgoskim oraz Syfon Kłodnicy (z lat 30. XX wieku) na Kanale Gliwickim. To by oznaczało, że syfony na Kanale Elbląskim są znacznie od nich starsze.

Akwedukt, syfon, skrzyżowanie wodne

     Wyjątkowo skąpa jest literatura przedmiotu na temat skrzyżowań wodnych, w tym kanałowych akweduktów i syfonów, dostępna ogółowi czytelników. Posłużyć się będzie można w tym względzie skryptem uczelnianym z 1987 r., autorstwa Tadeusza Bednarczyka (1937-2012). Ten nieżyjący już profesor dr hab. inż. był długoletnim kierownikiem Katedry Inżynierii Wodnej na Wydziale Inżynierii Środowiska i Geodezji Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie. Opracował on niegdyś wykład na temat podstaw projektowania syfonów.

Schematyczny rysunek syfonu. U góry i pośrodku - wały i woda kanałowa. U dołu i w poprzek - ciek i rury syfonu (źródło: T. Bednarczyk: Budownictwo wodno-melioracyjne. Syfony. Podstawy projektowania. Wykłady. Akademia Rolnicza w Krakowie, Kraków 1987)

      Autor przedstawia i charakteryzuje możliwości rozwiązań konstrukcyjnych w przypadku skrzyżowania cieku wodnego z przeszkodą:

   „W praktyce inżynierskiej często trasa projektowanego kanału przecina rzekę, dolinę, drogę lub inną przeszkodę. Zachodzi konieczność ich przekroczenia przy pomocy specjalnych budowli. W przypadku skrzyżowania dwu cieków można wybrać jedno z trzech możliwych rozwiązań:

a) wykonanie syfonu, to znaczy przeprowadzenie jednego cieku pod drugim,

b) wykonanie akweduktu, przeprowadzenie wody górą,

c) wykonanie skrzyżowania w poziomie polegające na wprowadzeniu jednego z cieków do drugiego, a następnie wyprowadzenie go.

     O wyborze danego rozwiązania decyduje szereg względów, między innymi różnica poziomów wody w cieku przekraczanym i przekraczającym, względy ekonomiczne. Obecnie najczęściej stosowane są syfony - głównie z uwagi na niższe koszty.

   Jednakże syfony powodują znaczną stratę spadu niezbędnego dla pokonania oporów ruchu wody. W przypadku braku dużego spadu oraz, gdy różnica między poziomami wód w obu ciekach jest duża, bardziej celowe może być zastosowanie akweduktu, zwłaszcza gdy przekraczamy dolinę wąską i okresowo zalewaną. Skrzyżowanie w poziomie (węzeł wodny) stosowane jest stosunkowo rzadko.”.

Tymczasowe („kolizyjne”) skrzyżowanie dwóch linii kanałowych w trakcie realizowanej inwestycji. Właśnie budowany Kanał Gliwicki (Kanał Adolfa Hitlera) przecina się z Kanałem Kłodnickim. Druga połowa lat 30. XX w. Ostatecznie większy i nowocześniejszy Kanał Gliwicki przejął funkcje poprzednika (źródło: W. Gaye: Der Adolf Hitler-Kanal [w:] Schlesische Monatshefte: Blätterfür Nationalsozialistische Kultur des Deutschen Südostens. Nr 1, Breslau 1937)

Poziome skrzyżowanie wodne

     Zarówno akwedukty, jak i syfony wodne są de facto skrzyżowaniami cieków wodnych, gdzie jedna woda płynie (stoi) ponad inną wodą. Różnią się sposobem „przenikania”, wykorzystując odpowiednie prawa fizyki. Ponadto syfony, w przeciwieństwie do akweduktów, nie mogą być żeglowne (woda płynie podziemnymi rurami) i są elementami melioracji.

     Tymczasem posiadamy w Polsce sztuczny (choć „bardziej naturalny”) rodzaj skrzyżowania wodnego. Jest to prostopadłe przecięcie się rzek, skrzyżowanie Nielba-Wełna w Wągrowcu (powiat wągrowiecki, województwo wielkopolskie), wykonane około 1830 r. w trakcie robót melioracyjnych – rzekomo przez cystersów.

Skrzyżowanie wodne rzek Nielby i Wełny w Wągrowcu (źródło: www.wagrowiec.eu oraz www.wagrowiec.pl) 

     Sądzić raczej wypada, że cystersi prowadzili prace hydrotechniczne, ale pod koniec XIV wieku, i udrożnili drugie ramię (wówczas Wełny) w celach obronnych. Głównym powodem inwestycji XIX-wiecznej była potrzeba unormowania stosunków wodnych, w tym skuteczniejsza ochrona Wągrowca przed powodziami, a przy okazji napędzanie urządzenia wągrowieckiego młyna.

    Obecnie, choć skrzyżowanie jest „jednopoziomowe”, wody jednej rzeki przepływają niemal pod kątem prostym ponad wodami drugiej – nie mieszając się! (rzecz jasna w znacznej mierze, m.in. dzięki płaskiemu terenowi, a więc nikłemu spadkowi nurtów). Można zatem uznać, że Nielba przecina Wełnę, płynąc dalej swoim nurtem, a obie rzeki ponownie spotykają się około 2,1 km dalej, tym razem definitywnie, gdyż Nielba wpada do Wełny.

      Autorem projektu takiego rozwiązania miał być Adalbert Schulemann z Bydgoszczy (za Jerzym Paluchem – przypis C.W.). Niezgodnie ze stanem faktycznym, ta niewątpliwa atrakcja turystyczna jest promowana jako „bifurkacja wągrowiecka”, kiedy jednak rzeka ani nie rozwidla się (odrębne rzeki krzyżują się), ani ramionami nie płynie do dwóch różnych dorzeczy...

Po lewej – rzeka Kłodnica i przepust syfonowy Kłodnicy widziany od strony wału kanałowego i głowicy wlotowej syfonu. Po prawej – wody Kanału Gliwickiego ponad syfonem oraz barierka ponad głowicą wylotową syfonu

(autor: C. Wawrzyński)

Syfony wodne

     W przypadku budowy w latach 30. XX wieku Kanału Gliwickiego i jego nieuchronnego przecięcia z rzeką Kłodnicą pod Lenartowicami, postanowiono wykonać skrzyżowanie z wykorzystaniem zasady działania syfonu, przepuszczając wody rzeki pod realizowanym torem wodnym kanału, częściowo korygując nurt rzeki przed i za nowym skrzyżowaniem. W tym celu, około 1,0 km poniżej śluzy Nowa Wieś, w poprzek i pod dnem kanału położono rząd 3 żelbetonowych rur o łącznym przekroju 3x2,8 m² i długości około 50 m.

Przekrój podłużny syfonu Kłodnicy przechodzącego pod Kanałem Gliwickim (Adolf Hitler Kanal) oraz plan sytuacyjny miejsca przecięcia szlaków wodnych. Linią przerywaną zaznaczono nowy nurt rzeki (źródło: www.kanalgliwicki.net)

     Kontynuując za T. Bednarczykiem:

    „Zaletą akweduktu jest łatwy dostęp do budowli umożliwiający jej konserwację i naprawę (gdy akwedukt nie jest wykonany jako rurowy), mniejsza na ogół niż w syfonach strata spadku i możliwość wykorzystania tej budowli jako kładki dla pieszych (…)

     Zaletą syfonu jest możliwość wykonania go praktycznie w każdym przypadku, bez ograniczeń wynikających z poziomów wielkich wód oraz to, że nie stanowi on na ogół przeszkody w dolinie i nie zakłóca krajobrazu. Do wad syfonów zalicza się przede wszystkim utrudniony dostęp dla kontroli i napraw, konieczność głębokiego prowadzenia przewodu (ze względu na możliwe rozmycie dna przekraczanej rzeki) i wreszcie konieczność utrzymania w rurociągu dużych prędkości, co wymaga znacznego spadku.

     Syfon jest to budowla składająca się z jednego lub więcej przewodów prowadzących wodę pod ciśnieniem, pod przeszkodą (rzeką, kanałem, drogą kolejową lub szeroką doliną). Cechą charakterystyczną syfonów jest takie położenie przewodów ciśnieniowych, że ich spód znajduje się poniżej dna wlotu i wylotu (…)

Minimalne przykrycie górnej krawędzi przewodu syfonu

(źródło: T. Bednarczyk: Budownictwo wodno-melioracyjne…, op. cit.)

    Profil podłużny syfonu ustala się w zależności od wzajemnego położenia dna i zwierciadła wody w krzyżujących się ciekach. O przebiegu profilu decyduje także jego długość, warunki posadowienia (geologiczne) oraz sposób wykonania.

    W przypadku projektowania syfonu pod kanałem lub korytem cieku niezbędne jest zagłębienie górnej krawędzi konstrukcji syfonu pod dnem przekraczanego cieku. Określenie wielkości „a” jest szczególnie trudne w przypadku prowadzenia syfonów pod rzekami o ruchomym dnie (…)

      Istotne znaczenie dla pewności działania syfonu na ustalenie właściwej prędkości wody w przewodzie jak i liczby przewodów. We wszystkich przypadkach, gdy przewiduje się stałą pracę syfonu, celowe jest stosowanie dwu lub kilku przewodów, gdyż umożliwia ono odwodnienie, oczyszczenie, a czasem i drobne naprawy jednego przewodu bez przerwy w pracy innych.

      Rozwiązanie takie jednocześnie pozwala na zwiększenie prędkości wody w rurociągach, przez ograniczenie liczby pracujących przewodów w okresach mniejszych przepływów. Na ogół można przyjąć zasadę, że syfony działające stale powinny mieć nie mniej niż dwa przewody.”.

Przekrój podłużny przez głowice syfonu

(źródło: T. Bednarczyk: Budownictwo wodno-melioracyjne…, op. cit.)

     „Pod względem konstrukcyjnym syfon jest najczęściej krótkim przewodem o charakterystycznym wygiętym ku dołowi kształcie. Elementy konstrukcyjne łączące syfon z ciekiem otwartym to głowice (…)

     Zależnie od konstrukcji syfonu głowice mogą składać się z:

- przyczółków, skrzydeł, filarów i płyty dennej,

- studni pionowych o przekroju kołowym lub prostokątnym.”.

Po lewej – Nowy Kanał Bydgoski i przepust syfonowy Flisa widziany od strony wału kanałowego i głowicy wylotowej syfonu. Po prawej – rzeczka Flis wypływająca spod wód Nowego Kanału Bydgoskiego poprzez głowicą wylotową syfonu (autor: C. Wawrzyński)

     W przypadku Kanału Bydgoskiego, a konkretnie budowy kanałowego obejścia w latach 1913-1915 (tzw. Nowy Kanał Bydgoski) - trasa projektowanego szlaku żeglugowego miała prostopadle przeciąć się w jednym punkcie (tuż powyżej śluzy Okole) z płynącą od północy rzeczką-strugą Flis (od niemieckiego Fliess – ciek, potok), która jest niedalekim, prawym dopływem Brdy. Wykonano więc inżynierskie skrzyżowanie, przeprowadzając prostopadle jeden ciek (Flis) pod drugim (Nowy Kanał). Powstał syfon, którego cechą charakterystyczną jest wykorzystanie przewodów ciśnieniowych i ich ułożenie w taki sposób, że spód znajduje się poniżej dna ich wlotu i wylotu.

Nasyp akweduktu karnickiego na mapie hipsometrycznej, z widocznym kanałem wlotowym i wylotowym przepustu syfonowego (źródło: warminskomazurskie.e-mapa.net)

Akwedukt-Syfon „Karnity”

     Przybliżony kilometraż tej budowli hydrotechnicznej, liczony od punktu zerowego na głowie górnej śluzy Miłomłyn - to 7,090 w kierunku Iławy.

Po lewej – widok nasypu i miejsca akweduktu ponad przepustem w kierunku wschodnim. Po prawej – widok nasypu akweduktu i kanału wylotowego przepustu z pozostałościami betonowej balustrady w kierunku wschodnim

(autor: C. Wawrzyński)

    Analizując „rysunek wykonawczy” ze stycznia 1914 r. przepustu lewarowego (Dücker) pod nasypem karnickim (przekrój podłużny ciągu rur i jednocześnie przekrój poprzeczny wałów), dochodzimy do wniosku, że urządzenie idące w poprzek kanału jest syfonem (lewarem) w postaci dwóch cementowych rur – w tym przypadku dla wód Jeziora Karnickiego, a nawet można twierdzić, że dla rzeki Korbani (niem. Corbehne), wypływającej z Jeziora Karnickiego.

Rysunek wykonawczy przepustu lewarowego pod nasypem karnickim (źródło: http://www.rzgw.gda.pl)

     Natomiast w przypadku fragmentu wałów kanałowych w tymże miejscu (ponad syfonem) budowla jest kanałowym akweduktem – gdyż cała woda w kanale (nie tylko lustro wody, ale i dno kanału znajduje się wyżej) jest poprowadzona nie tylko ponad wodami w rurach przepustu, ale też ponad wodami jeziorowymi.

Widok wylotu syfonu pod nasypem karnickim z pozostałościami betonowej balustrady od strony południowej części Jeziora Karnickiego (autor: C. Wawrzyński)

   Mamy więc do czynienia z ziemnym, żeglownym akweduktem idącym ponad cementowo-rurowym, nieżeglownym (melioracyjnym) syfonem.

Widok wlotu syfonu pod nasypem karnickim z pozostałościami betonowej balustrady od strony północnej części

Jeziora Karnickiego (autor: C. Wawrzyński)

     Najbliższą miejscowością jest wieś Ligi (niem. Liegen), ale z uwagi na nazwę jeziora (tj. Karnickie), przyjąć wypada, że akwedukt z syfonem nosi miano „Karnity”, natomiast nazwa „Ligi” jest zarezerwowana dla pobliskich wrót bezpieczeństwa.

Nasyp karnicki z przebiegiem łącznika międzyjeziorowego na ortofotomapie z elementami hydrografii

(źródło: wody.isok.gov.pl)

Syfon (lewar) „Dębinka Zachód”

    Przybliżony kilometraż tej budowli hydrotechnicznej, liczony od punktu zerowego na głowie górnej śluzy Miłomłyn - to 5,210 w kierunku Iławy.

Fragment Kanału Elbląskiego na mapie hipsometrycznej, z widocznym kanałem wlotowym i wylotowym syfonu po zachodniej stronie miejscowości Dębinka oraz rzeką Korbania (źródło: warminskomazurskie.e-mapa.net)

     Użyta nazwa jest czysto umowna, wynikająca z faktu, że najbliższe zabudowania znajdują się na zachodnim krańcu wsi Dębinka (dawniej Skułty). Płynący od północy ciek posiada swoje źródła w pobliskiej dolince.

Widok toru wodnego Kanału Elbląskiego ponad syfonem po zachodniej stronie Dębinki (autor: C. Wawrzyński)

     Przybliżona długość całego cieku wynosi zaledwie 290 m, kiedy ostatecznie wpada do płynącej na wschód rzeki Korbania. Odległość od źródeł cieku do syfonu pod kanałem to ledwie 170 m.

Widok północnego wlotu syfonu pod nasypem kanałowym po zachodniej stronie Dębinki (autor: C. Wawrzyński)

     O ile w poprzednim przypadku (Jeziora Karnickiego i rzeki Korbani) nie powinno być wątpliwości (co do istnienia akweduktu), w tym przypadku rodzą się spekulacje. Nie ulega wątpliwości, że wykorzystano zasadę syfonu (lewaru). Ciek z północy płynie na południe rurą, przechodząc pod kanałem dzięki różnicy ciśnień i zasadzie naczyń połączonych.

Widok południowego wylotu syfonu pod nasypem kanałowym po zachodniej stronie Dębinki (autor: C. Wawrzyński)

     Równocześnie nie ulega też wątpliwości, że wody cieku przed głowicą wlotową oraz za głowicą wylotową znajdują się poniżej powierzchni wód kanałowych. Trudno natomiast wypowiedzieć się co do dna kanału. Zapewne poziom cieku znajduje się pomiędzy dnem kanału i powierzchnią wody w kanale. Różnica poziomów jednak istnieje, co pozwala na interpretację, że mamy do czynienia również ze specyficznym żeglownym akweduktem ponad nieżeglownym syfonem.

Ciek wodny z syfonem, kanał i rzeka Korbania po zachodniej stronie Dębinki na ortofotomapie z elementami hydrografii (źródło: wody.isok.gov.pl)

   W tym miejscu przytoczmy kilka uwag na temat kanałowego „przekraczania ścieków i potoków”, zamieszczonych przez prof. budownictwa wodnego Politechniki Lwowskiej Maksymiliana Matakiewicza w jego dziele zatytułowanym „Żegluga Śródziemna i Budowa Dróg Wodnych” (Warszawa 1931, s. 190-198):

     „Wpusty. Mniejsze ścieki i potoki, prowadzące wodę czystą i niemające gwałtownych wezbrań ze znacznym odpływem, wprowadza się do kanału, a woda ich zasila kanał (…) Przepusty pod kanałem. Większe potoki, o ile leżą poniżej projektowanego dna kanału, przeprowadza się przepustami pod kanałem (…) Lewary. Potoki leżące powyżej projektowanego dna kanału, o ile dno ich nie może być obniżone, przeprowadza się pod kanałem lewarowo, tj. za pomocą rury żelaznej, betonowej lub co obecnie najczęściej się praktykuje, żelazno-betonowej (…)

Schematy lewarów wg M. Matakiewicza (źródło: Żegluga Śródziemna… op. cit., s. 191 i 193)

     Lewar (siphon, Dücker) składa się z głowy górnej G.g. (od strony dopływu) i z głowy dolnej G.d. (od strony odpływu) oraz rury łączącej obie głowy. Głowy są to komory wlotowe, względnie wylotowe, w których woda zmienia kierunek z poziomego w kanale, na ukośny przy przejściu w rurę i odwrotnie. Zależnie od ilości wody jaką lewar ma przeprowadzać, daje się jedną, lub więcej rur. Rurami przepływa woda pełnym przekrojem pod ciśnieniem (ruch wodociągowy). Przepływ odbywa się grawitacyjnie na podstawie spadku ciśnienia.”.

     Używając więc terminologii profesora Matakiewicza, można stwierdzić, że na Jeziorze Karnickim mamy do czynienia ze specyficznym przepustem lewarowym (syfonowym), a w przypadku pozostałych budowli – z lewarami (syfonami).

Fragment Kanału Elbląskiego na mapie hipsometrycznej, z widocznym kanałem wlotowym i wylotowym syfonu po wschodniej stronie miejscowości Dębinka oraz rzeczką Rybna Struga (źródło: warminskomazurskie.e-mapa.net)

Syfon (lewar) „Dębinka Wschód”

     Przybliżony kilometraż tej budowli hydrotechnicznej, liczony od punktu zerowego na głowie górnej śluzy Miłomłyn - to 2,900 w kierunku Iławy.

Widok toru wodnego Kanału Elbląskiego ponad syfonem po wschodniej stronie Dębinki (autor: C. Wawrzyński)

     Użyta nazwa jest tak samo umowna, wynikająca z faktu, że najbliższe zabudowania znajdują się na wschodnim krańcu wsi Dębinka. Płynący od północy ciek posiada swoje źródła w pobliskiej dolince.

Widok źródeł cieku i północnego wlotu syfonu pod nasypem kanałowym z pozostałościami betonowej balustrady

po wschodniej stronie Dębinki (autor: C. Wawrzyński)

     Przybliżona długość całego cieku wynosi zaledwie 395 m, kiedy to ostatecznie wpada do płynącej na południe rzeczki Rybna Struga, tuż przed jej ujściem do rzeki Korbania. Odległość od źródeł cieku do syfonu pod kanałem jest praktycznie taka sama, co w przypadku syfonu po zachodniej stronie miejscowości, a więc wynosi około 170 m.

Widok południowego wylotu syfonu pod nasypem kanałowym z pozostałościami betonowej balustrady

po wschodniej stronie Dębinki (autor: C. Wawrzyński)

     Ustalenia i wnioski są tożsame z poprzednim syfonem, czyli że możemy mieć do czynienia jednocześnie z żeglownym akweduktem ponad nieżeglownym syfonem.

Ciek wodny i syfon po wschodniej stronie Dębinki na ortofotomapie z elementami hydrografii. Rzeczka o nazwie

"Dopływ z Malinnika" to Rybna Struga (źródło: wody.isok.gov.pl)

Syfon (lewar) „Kamieńczyk”

     Przybliżony kilometraż tej budowli hydrotechnicznej, liczony od punktu zerowego na głowie górnej śluzy Miłomłyn - to 1,700 w kierunku Iławy.

Fragment Kanału Elbląskiego na mapie hipsometrycznej, z widocznym kanałem wlotowym i wylotowym syfonu pomiędzy miejscowościami Kamieńczyk i Bynowo oraz rzeczką Rybna Struga (źródło: warminskomazurskie.e-mapa.net)

     Użyta nazwa jest wyłącznie umowna, wynikająca z faktu, że najbliższe zabudowania znajdują się we wsi Kamieńczyk (niem. Holstein), ale zgodnie z prawdą budowla znajduje się pośrodku pomiędzy Kamieńczykiem i Bynowem.

Widok toru wodnego Kanału Elbląskiego ponad syfonem pomiędzy Kamieńczykiem i Bynowem w kierunku zachodnim (autor: C. Wawrzyński)

     Płynący od północy ciek to rzeczka Rybna Struga (niem. Fisch-Gr.), która swoje źródła posiada na północ od Majdan Wielkich (niem. Gr. Altenhagen).

Widok Rybnej Strugi i północnego wlotu syfonu pod nasypem kanałowym pomiędzy Kamieńczykiem i Bynowem (autor: C. Wawrzyński)

     Przybliżona długość całej rzeczki Rybna Struga to 7.600 m , w tym do syfonu pod kanałem 6.350 m. Struga ta ostatecznie wpada do rzeki Korbania, a ta z kolei do skanalizowanej rzeki Liwa, pomiędzy śluzami Miłomłyn i Zielona. Przy okazji można tu odnotować ciekawostkę. Otóż rzeka Korbania ma swoje źródła w Jeziorze Karnickim, a więc poniżej poziomu kanału, a swoje ujście znajduje ona w kanale...

Widok Rybnej Strugi i południowego wylotu syfonu pod nasypem kanałowym pomiędzy Kamieńczykiem i Bynowem (autor: C. Wawrzyński)

     Ustalenia i wnioski są tożsame z poprzednimi syfonami, czyli że możemy mieć do czynienia jednocześnie z żeglownym akweduktem ponad nieżeglownym syfonem.

Rybna Struga i syfon pomiędzy Kamieńczykiem i Bynowem na ortofotomapie z elementami hydrografii. Rzeczka o nazwie "Dopływ z Malinnika" to Rybna Struga (źródło: wody.isok.gov.pl)

Syfon (lewar) „Miłomłyn”

     Przybliżony kilometraż tej budowli hydrotechnicznej, liczony od punktu zerowego na głowie górnej śluzy Miłomłyn - to 0,278 w kierunku Elbląga.

Fragment Kanału Elbląskiego w Miłomłynie na mapie hipsometrycznej, z widocznym kanałem wlotowym syfonu od strony północnej. W lewym dolnym rogu - rozwidlenie kanałowe i basen podejściowy śluzy Miłomłyn

(źródło: warminskomazurskie.e-mapa.net)

     Współcześnie istnieje tylko część północna syfonu. Wylot południowy został zasypany, choć pozostało (z kolei najlepiej ze wszystkich zachowane) betonowe ogrodzenie głowicy wylotowej.

Widok toru wodnego Kanału Elbląskiego ponad dawnym syfonem pomiędzy wrotami bezpieczeństwa i śluzą w Miłomłynie (autor: C. Wawrzyński)

     Użyta w tym artykule nazwa syfonu jest również umowna, wynikająca z faktu, że budowla znajdowała się w Miłomłynie, pomiędzy śluzą Miłomłyn i tamtejszymi wrotami bezpieczeństwa.

Widok cieku i północnego wlotu dawnego syfonu pod nasypem kanałowym z resztkami betonowej balustrady w Miłomłynie (autor: C. Wawrzyński)

     Płynący od północy i północnego wschodu ciek posiadał swoje źródła zaledwie 450 m wcześniej. Długość całego cieku liczyła łącznie około 850 m, gdyż wpadał on do nieodległego Liwskiego Jeziora, tuż poniżej śluzy Miłomłyn.

Widok południowego wylotu dawnego syfonu pod nasypem kanałowym z zachowaną w całości betonową balustradą w Miłomłynie (autor: C. Wawrzyński)

     Ustalenia i wnioski są tożsame z poprzednimi syfonami, jednak z zastrzeżeniem, że nie tyle możemy, co mogliśmy mieć do czynienia jednocześnie z żeglownym akweduktem ponad nieżeglownym syfonem.

Dawny syfon w Miłomłynie na ortofotomapie z elementami hydrografii. Brak południowego fragmentu cieku wodnego (źródło: wody.isok.gov.pl)

   Co do unikalności tego miejsca, to jest to jedyny fragment kanału, gdzie - bez względu na pogodę! - zawsze jest tęcza... LKS Tęcza Miłomłyn... 

Kanał Elbląski i Tęcza w Miłomłynie (autor: C. Wawrzyński)

Podsumowanie

     To rzecz zupełnie wyjątkowa, że na tak krótkim odcinku kanałowym, niemal w jednym miejscu pobudowano pod dnem łożyska kanału tak stosunkowo dużo tych specyficznych budowli hydrotechnicznych.

     Z punktu widzenia potrzeb marketingu turystycznego, ale również przejawu dbałości o materialne elementy szlaku dziedzictwa kulturowego, może byłoby warto odnotować istnienie tych obiektów odpowiednimi tablicami informacyjnymi lub znacznikami, widocznymi dla podróżnych płynących kanałem...

Statek pasażerski w Miłomłynie, zbliżający się do miejsca posadowienia syfonu – w latach 20. XX w.

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Ps. Ponieważ syfony (lewary) i tego rodzaju skrzyżowania wodne są w Polsce rzadkością (zwłaszcza w przypadku wód żeglownych), wypada odnotować również, że syfon występuje na nieodległej rzece Iławka przy Jeziorze Iławskim.

Cezary Wawrzyński

Ostróda, grudzień 2020 r.

Galeria zdjęć