Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Do niedawna znaliśmy tylko początki istnienia Ostródzkiej Spółki Żeglugowej, które opisał Johannes Müller w monografii Ostródy z 1905 roku. Dzięki Jürgenowi Ehmannowi, redaktorowi naczelnemu półrocznika „Osteroder Zeitung”, dysponujemy archiwalnymi informacjami prasowymi i możemy poznać dalsze dzieje wymienionej spółki, nazywanej dotąd w polskim piśmiennictwie Ostródzkim Towarzystwem Okrętowym, czy też Żeglugowym.

Parowiec na wózku pochylni Buczyniec, przełom XIX i XX wieku

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

    Według wspomnianego Johannesa Müllera Ostródzka Spółka Żeglugowa (oficjalna niemiecka nazwa: Schiffahrtsgesellschaft Osterode Eigetragene Genossenschaft mit beschränkter Haftplicht) powstała na przełomie 1901/1902 roku.

    Jako „zarejestrowana spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”, powołana została w celu przewozu towarów statkami i prowadzenia działalności spedycyjnej. Powyższe potwierdza notka z elbląskiej gazety „Altpreußische Zeitung” z 16 grudnia 1901 r., z której wynika, że w 1901 r. część kupców z Miłomłyna (wraz z kupiectwem z Ostródy) była zwolennikiem założenia spółki w celu sprowadzania parowcem towarów z Gdańska i Elbląga. Na wspólnym zebraniu zasugerowano również, by parowiec i dwie żelazne barki zostały oddane do użytku wiosną przyszłego roku.

Powołanie Ostródzkiej Spółki Żeglugowej – informacja z 22 stycznia 1902 r. w „Altpreußische Zeitung”

z 24 stycznia 1902 r. (źródło: archiwum R. Kowalskiego)

    Ponadto wspomniana gazeta z 24 stycznia 1902 r. podawała: „Powołanie do życia Ostródzkiej Spółki Żeglugowej, właściwej dla powiatu, zostało powszechnie i z radością powitane. Celem Spółki jest wspieranie regularnych, szybkich i pomyślnych przewozów towarów, za frachtem zwyczajnym, z dużego centrum światowego handlu (Gdańska i Elbląga – R.K.) przez Kanał Oberlandzki”.

     Z kronikarskiego obowiązku trzeba jednak nadmienić, że w 1895 r. przeprowadzono spis ludności według zawodów i już wtedy stwierdzono w Ostródzie istnienie spółki – Schifffahrtsgesellschaft EGmbH, jako armatora i spedytora.

Parowiec „Osterode” na pochylni Kanału Oberlandzkiego, przed 1910 r.

(źródło: archiwum R. Kowalskiego)

     Zdaniem Waldemara Danielewicza, gdańskiego badacza dziejów żeglugi, Ostródzka Spółka Żeglugowa powstała z przekształcenia się miejscowej firmy spedycyjnej Korn & Spudich. W tym miejscu można dodać, że o ostródzkim kupcu M.L. Korn pisze się już w 1851 roku, jako współwłaścicielu barki „Hoffnung”, zbudowanej w Miłomłynie. Natomiast z książki adresowej (Adreß-Handbuch) z 1857 roku wynika, że M.L. Korn prowadził handel drewnem. Ponadto znamy głoszenie ostródzkiego spedytora E. Korna z łamów „Kölnische Zeitung” z 27 lipca 1884 r. Był to zapewne krewny M.L. Korna.

     Niektóre pytania pozostają jednak bez odpowiedzi. Według gazety „Hamburgischer Correspondent” z 11 kwietnia 1917 r. linia okrętowa Ostróda–Elbląg–Gdańsk powstała jeszcze wcześniej, bowiem w 1889 roku, ale mogły ją obsługiwać – i przeważającej mierze tak było – parowce i barki elbląskich armatorów.

Na pierwszym planie barka stalowa, za nią parowiec „Osterode” (z proporcem na dziobie)

na fotograficznej pocztówce z korespondencją datowaną na 8 czerwca 1905 r.

(źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Wróćmy do ostródzkiej spółki. Z początkiem 1902 roku spółka liczyła 68 udziałowców głównie z Ostródy, Miłomłyna i Dąbrówna i dysponowała kapitałem w wysokości 51, 9 tys. marek. Jej celem gospodarczym było zapewnienie szybkich i regularnych oraz za godziwą cenę przewozów ładunków do Ostródy i okolicznych miejscowości.

    Nie można było tego osiągnąć bez własnego transportu i dlatego zamówiono w gdańskiej stoczni Johannesa Wilhelma Klawittera parowy holownik, który zbudowano w 1902 r. i nazwano „Osterode”. Jego pierwszym kapitanem był Johann Mull. Ponadto zlecono wykonanie dwóch stalowych barek bez napędu, którym nadano nazwy: „Osterode I” i „Osterode II”. Według Johannesa Müllera 21 kwietnia 1902 r. holownik Ostródzkiej Spółki Żeglugowej zawinął z ładunkiem do przystani nad Jeziorem Drwęckim.

„Towary zgłaszać u Ad. von Riesen w Elblągu”. Ogłoszenie Ostródzkiej

Spółki Żeglugowej w „Altpreußische Zeitung” z 24 lipca 1903 r.

(źródło: archiwum R. Kowalskiego)

     Z ostródzką spółką od początku ściśle współpracował armator Adolph von Riesen, który przyjmował w Elblągu zgłoszenia na ładunki towarów. Natomiast w Ostródzie rozładunek i załadunek produktów, surowców i materiałów transportowanych barkami odbywał się na nabrzeżu Jeziora Drwęckiego, na wysokości siedziby firmy spedycyjnej Korn & Spudich (dawniej Fischerstraße nr. 2-6, dzisiaj ul. Józefa Sowińskiego), w porcie towarowym nieopodal nieistniejącego dziś spichlerza bądź na przystani po przeciwnej stronie jeziora, obok młyna parowego, rozebranego po II wojnie światowej.

Widok na ostródzkie nabrzeża towarowe i spichlerz w 1900 r.

(źródło: fotopolska.eu)

     Od samego początku utrzymywanie linii żeglugowej między Ostródą i Gdańskiem było mało opłacalne, ponieważ po Kanale Oberlandzkim (dziś Elbląskim) mogły pływać tylko statki o nośności do 60 ton. Trudno też było konkurować ostródzkiej żegludze z koleją żelazną. Reszty dopełniła I wojna światowa.

     W 1915 roku ruch na Kanale bardzo się zmniejszył, a w roku następnym linię parową zawieszono. Tak Ostródzka Spółka Żeglugowa stała się ofiarą wojny. 11 kwietnia 1917 roku wymieniona wcześniej hamburska gazeta poinformowała (za „Memeler Dampfboot”), że ostródzkie przedsiębiorstwo żeglugi parowej, „jedyne warte wspomnienia na Jeziorach Oberlandzkich” jest w stanie upadłości.

Fragment pisma Ostródzkiej Spółki Żeglugowej z 14 września 1908 r., adresowanego do Sądu w Ostródzie

Na papierze firmowym Spółka informuje, że przyjmuje wszelkiego typu prace spedycyjne, transportowe

i holownicze oraz gwarantuje szybką i dobrą żeglugę parową pomiędzy Ostródą, Miłomłynem, Elblągiem

i Gdańskiem oraz vice versa (źródło: zbiory W. Danielewicza)

     Ostródzcy kupcy nie chcieli jednak rezygnować z możliwości posiadania własnej firmy przewozowej i równo dwa miesiące później – 11 czerwca 1917 roku założyli nową spółkę pod nazwą: Oberländer Handels - und Schiffahrts - Gesellschaft m.b.H. Osterode w celu prowadzenia żeglugi na Kanale Oberlandzkim i jeziorach, zwiększenia ruchu żeglugowego i obsługi związanych z nim transakcji handlowych.

     Kapitał zakładowy wynosił 20 tys. marek. Zarządzającym przedsiębiorstwem został Conrad Schwarz. Flotę przejęto po upadłej spółce. 12 listopada 1918 r. kapitał zakładowy podwyższono do 300 tys. marek i ustanowiono nowego zarządzającego – kupca Maxa Schuchtschneidera.

     Kolejne zmiany na stanowisku zarządzającego nie poprawiły kondycji finansowej firmy. 30 marca 1921 r. na walnym zgromadzeniu wspólników postanowiono o likwidacji spółki, która miała się rozpocząć 1 kwietnia 1921 r. Likwidatorami zostali dotychczasowi zarządzający. Rok później inflacja w Niemczech przerodziła się w hiperinflację…

Dokument rejestracyjny holownika parowego „Osterode” z 1908 r.

(źródło: zbiory W. Danielewicza)

     Na zakończenie za Waldemarem Danielewiczem przypomnijmy dane ostródzkiej floty powstałej w 1902 roku. Holownik parowy „Osterode” miał nośność 45 ton. Jego wymiary to: długość – 23,5 m; szerokość – 3 m; wysokość boczna (wg Johannesa Müllera) – 1,8 m; zanurzenie – 1,35 m. Statek napędzał silnik parowy o mocy 60 KM (J. Müller podaje moc maszyny parowej - 40 KM). Załoga liczyła cztery osoby. W rejestrach jako pierwszy armator figuruje Paul Spudich, po nim zaś Ostródzka Spółka Żeglugowa.

    W 1918 r. armatorem jest już Conrad Schwarz, zarządzający nową spółką. Tego roku jako właściciel parowca pojawia się również Adolph von Riesen. W 1921 r. armatorem „Osterode” była spółka Nauticus Schiffahrtsgesellschaft m.b. H. Königsberg. W 1922 r. statek „Osterode” został złomowany, natomiast maszynę parową wstawiono do statku „Neptun”.

     Stalowe barki „Osterode I” i „Osterode II” (bez napędu) miały nośność po 67 ton oraz parametry: długość – 26,60 m; szerokość – 3,10 m; zanurzenie – 1, 46 m. Pierwszy armator to, jak w przypadku holownika parowego – Paul Spudich i następnie Ostródzka Spółka Żeglugowa. Po 1910 roku dalsze losy tych barek są nieznane.

Pierwotny tekst (przetłumaczony na język niemiecki)

ukazał się w półroczniku "Osteroder Zeitung" nr 142 z listopada 2024 r.

Ryszard Kowalski

Ostróda

Galeria zdjęć