Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Przypomnijmy, że 7 lutego 2023 r. w Izbie Historii Kanału Elbląskiego na pochylni Buczyniec miało miejsce uroczyste podpisanie listu intencyjnego w sprawie organizacji Żeglarskiego Szlaku Kulturowego.

Izba Historii Kanału Elbląskiego oraz sygnatariusze listu intencyjnego tuż po jego podpisaniu w dniu 7 lutego 2023 r. (źródło: Szlak Kulturowy Kanału Elbląskiego)

      Dokument w tym dniu podpisało 8 sygnatariuszy:

1. Pomorska Regionalna Organizacja Turystyczna,
2. Warmińsko-Mazurska Regionalna Organizacja Turystyczna,
3. Stowarzyszenie Żuławy,
4. Stowarzyszenie Łączy nas Kanał Elbląski Lokalna Grupa Działania,
5. Stowarzyszenie Gościńce Kanału Elbląskiego i Jezioraka,
6. Związek Gmin i Powiatów Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego,
7. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (RZGW w Gdańsku),
8. Politechnika Gdańska (Wydział Architektury).

Dłuższa chwila składania podpisów pod listem intencyjnym w dniu 7 lutego 2023 r.

(źródło: www.portel.pl)

Czym w ogóle jest szlak kulturowy?

     Według opisu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „idea tworzenia szlaków kulturowych jest inicjatywą Rady Europy, będąc jednym z najstarszych programów Rady Europy w dziedzinie kultury. Na mocy Deklaracji z Santiago de Compostela z 1987 r. pierwszym szlakiem stała się Droga św. Jakuba (...)

    Celem programu jest tworzenie narracji łączących różne narody europejskie w sposób umożliwiający poznawanie naszego kontynentu, a także rozwijanie zrównoważonej turystyki kulturowej przynoszącej korzyści lokalnym społecznościom.”.

Przykłady szlaków kulturowych z oficjalnej strony internetowej Rady Europy

(źródło: www.coe.int)

     Zgodnie z przytoczoną definicją, szlakiem kulturowym jest „projekt współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego, edukacji i turystyki, mający na celu rozwijanie i promowanie szlaków turystycznych lub sieci szlaków turystycznych, opartych na szlaku historycznym, koncepcjach kulturalnych, postaciach lub zjawiskach o znaczeniu ponadnarodowym, ważnych dla zrozumienia i szanowania wspólnych wartości europejskich.”.

     Tak rozumiany szlak kulturowy powinien posiadać operatora szlaku, którym ma być „organizacja lub grupa organizacji zarejestrowanych prawnie w jednym lub kilku państwach członkowskich Rady Europy lub instytucja publiczna, która ponosi prawną, finansową i moralną odpowiedzialność za zarządzanie i funkcjonowanie szlaku kulturowego oraz jego reprezentowanie wobec Rady Europy.”.

   Ostatecznie szlak kulturowy musi pozyskać certyfikat szlaku, czyli „atest przyznawany szlakom turystycznym, które spełniają wymogi”.

Szlaki kulturowe Rady Europy przebiegające przez Polskę w 2023 r.

(źródło: www.coe.int)

     Wymieńmy tylko część przykładowych korzyści, jakie może nieść stworzenie właściwie funkcjonującego szlaku kulturowego - odnosząc to w odpowiedniej skali do dwóch sąsiadujących województw, w tym do Pętli Żuławskiej i Kanału Elbląskiego:

1. Szlaki kulturowe są platformą dla wzmocnionej ponadgranicznej współpracy kulturalnej. Tworzą możliwości rozwijania międzynarodowej, zrównoważonej turystyki kulturowej i nowych produktów turystycznych wysokiej jakości, opartych na miejscowych zasobach dziedzictwa, wiedzy, tradycjach i umiejętnościach.

2. Udział w projektach związanych ze szlakami kulturowymi to szansa promocji mniej znanych regionów Europy i nowych kierunków turystycznych. Szlaki kulturowe są ofertą podróży w czasie i w przestrzeni, budują narrację, która umożliwia ukazanie zasobów dziedzictwa w nowym świetle.

3. Szlaki kulturowe powodują wykorzystanie atutów miejsc, które posiadają potencjał turystyczny i ekonomiczny. Wraz z aktywizacją ekonomiczną obszarów wokół szlaku kulturowego powstają nowe obiekty i atrakcje oraz infrastruktura dla obsługi ruchu turystycznego, tworzą się nowe miejsca pracy.

Szlaki kulturowe Rady Europy przebiegające przez Polskę w 2023 r.

(źródło: www.coe.int)

3. Rozwój szlaku kulturowego, poznawanie i identyfikowanie się z lokalnym dziedzictwem oraz szanse na podniesienie standardu życia wyzwalają dodatkową energię w lokalnych społecznościach, stymulują poczucie więzi i solidarności wśród mieszkańców, budując społeczeństwo obywatelskie. Umacnia się tym samym rola organizacji pozarządowych, władz lokalnych i regionalnych, ośrodków naukowych i organizacji zawodowych w procesie zarządzania miejscowymi zasobami.

4. Współpraca międzynarodowa w ramach certyfikowanych szlaków Rady Europy wzmacnia więzi i kontakty ponadgraniczne. Jest dodatkową okazją na promowanie atrakcji regionalnych i lokalnych oraz powoduje trwałe ożywienie gospodarcze.

Szlaki kulturowe Rady Europy przebiegające przez Polskę w 2023 r.

(źródło: www.coe.int)

Nasz „wodny” szlak kulturowy...

    Przypomnijmy, że od jakiegoś czasu trwają prace nad utworzeniem funkcjonującego w praktyce Szlaku Kulturowego Kanału Elbląskiego – pod egidą Związku Gmin i Powiatów Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego, z inicjatywy Stowarzyszenia Łączy nas Kanał Elbląski LGD.

     Wydaje się, że ta właśnie inicjatywa powinna być podstawowym filarem powstania i funkcjonowania szlaku kulturowego o większym zasięgu i potencjale turystycznym.

Akt Powołania „Szlaku Kulturowego Kanału Elbląskiego” z września 2021 r.

(źródło: archiwum autora)

     Z kolei wracając do źródeł, to przykładami szlaków kulturowych Rady Europy – a kojarzącymi się z żeglowaniem – będzie choćby Szlak Wikingów, Hanza i Szlak Fenicjan. Łącznie w 2023 r. funkcjonowało 47 „europejskich” szlaków kulturowych.

     Rzecz jasna podpisany List Intencyjny w Buczyńcu nie zakłada (póki co) tworzenia szlaku kulturowego, certyfikowanego pod egidą Rady Europy. Niemniej jednak wypracowany już dorobek w tej materii powinien być drogowskazem dla tworzenia „lokalnego” szlaku kulturowego, przykładowo pod auspicjami właśnie „związków gmin” i urzędów marszałkowskich.

     Niewątpliwie wartymi odnotowania przykładami szlaków kulturowych w Polsce będą: Szlak Kopernikowski, Szlak Zamków Krzyżackich, Szlak Orlich Gniazd czy Szlak Piastowski. Te o znaczeniu „europejskim” będą z kolei: Droga św. Jakuba, Szlak Bursztynowy czy Europejski Szlak Gotyku Ceglanego.

Pierwsza część Listu Intencyjnego, podpisanego w Buczyńcu w lutym 2023 r.

(źródło: archiwum autora)

     Robocza, wstępnie zaproponowana na pochylni Buczyniec nazwa tego szlaku brzmi: „Żeglarski Szlak Kulturowy Delty Wisły, Zalewu Wiślanego, Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego”.

    Z jednaj strony oddaje ona ideę oraz zasięg terytorialny projektu. Chodzi przecież o skuteczniejsze wykorzystanie potencjałów turystycznych dwóch sąsiednich województw, tj. pomorskiego i warmińsko-mazurskiego – na bazie łączących się ze sobą szlaków wodnych tzw. Pętli Żuławskiej i Kanału Elbląskiego – również w powiązaniu z wodami Zalewu Wiślanego i Przekopem Mierzei Wiślanej czy Międzynarodową Drogą Wodną E70. Takie działanie powinno docelowo, po spełnieniu określonych warunków, przyczyniać się do efektywnego rozwoju funkcji turystycznych tak określonego obszaru.

     Przypomnijmy, że możliwe funkcjonowanie takiego szlaku wodnego zostało już w jakiejś mierze opisane w artykule Kanałowy rejs Pętlą Żuławską na Przekop Mierzei.

      Z drugiej strony użyta w Liście Intencyjnym nazwa jest niewątpliwie za długa...

Druga część Listu Intencyjnego, podpisanego w Buczyńcu w lutym 2023 r. – z podpisami uczestników porozumienia

oraz mapą z hipotetycznym przebiegiem szlaku wodnego (źródło: archiwum autora)

      W tym miejscu pokusić się można o następujące uwagi:

1. Niewątpliwie nazwa proponowana pierwotnie: „Żeglarski Szlak Kulturowy Delty Wisły, Zalewu Wiślanego, Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego”, choć dokładnie i wyczerpująco określa zasięg terytorialny, to jest zbyt długa, trudna do zapamiętania i bezbłędnego wymówienia – o trudnościach marketingowych nie wspominając…
2. Należy dążyć do jej możliwie najbardziej dopuszczalnego skrócenia, jednak bez utraty walorów „precyzyjności” obszarowej – a skoro szlak ma być „kulturowy” – to także „prawdziwości” historycznej i geograficznej. Nie można bowiem potencjalnego turysty wprowadzać w błąd!
3. Wobec powyższego przykładowo niezbyt właściwa byłaby (pojawiająca się w przestrzeni publicznej) nazwa „Pomorski Szlak Żeglarski” (ponieważ pochylnie i tereny jeziorowe dawnego Oberlandu nigdy nie były i nie znajdują się na Pomorzu, podobnie jak nie leżą na Warmii – w kontekście prób nazywania szlaku Kanałem Warmińskim), ani też „Żeglarski Szlak Kulturowy Polski Północnej” (ponieważ nie tylko Szczecin i Ustka, ale także Kanał Augustowski – to niewątpliwie również Polska Północna).

Potencjalne obiekty hydrotechniczne na nowo tworzonym szlaku kulturowym

(źródło: petlazulawska.pl)

Sugestie nazewnicze

     Prezentowane poniżej warianty nazewnicze pozwalają na „usunięcie” ze zbyt długiej nazwy:

1) Zalewu Wiślanego – ponieważ Delta Wisły (lub Pętla Żuławska) niejako automatycznie zapewnia styczność i żeglugę (zgodnie choćby z ideą MDE E70) również po wodach zalewowych;

2) Pojezierza Iławskiego – ponieważ system wodny Kanału Elbląskiego zawiera w sobie połączone kanałem jeziora Pojezierza Iławskiego.

Potencjalne obiekty na nowo tworzonym szlaku kulturowym

(źródło: petlazulawska.pl oraz RZGW w Gdańsku)

     W związku z powyższym można zaproponować do wyboru (lub modyfikacji) następujące nazwy:

Wersja „żeglarska”

• Żeglarski Szlak Kulturowy Pętli Żuławskiej i Kanału Elbląskiego

• Żeglarski Szlak Kulturowy Delty Wisły i Kanału Elbląskiego

• Żeglarski Szlak Kulturowy Żuław i Mazur Zachodnich

Wersja „wodna”

• Wodny Szlak Kulturowy Pętli Żuławskiej i Kanału Elbląskiego

• Wodny Szlak Kulturowy Delty Wisły i Kanału Elbląskiego

• Wodny Szlak Kulturowy Żuław i Mazur Zachodnich

    Uwaga: Słowo „wodny” jest nieco krótsze od słowa „żeglarski”, a ponadto zakłada pływanie nie tylko jachtami żaglowymi, ale innymi jednostkami pływającymi (np. hausbotami). Podkreślmy przy tym, że MDW E70 to „droga wodna”...

Pętla Żuławska na tle Międzynarodowej Drogi Wodnej E70

(źródło: archiwum autora)

Wersja jeszcze krótsza

• Szlak Kulturowy Pętli Żuławskiej i Kanału Elbląskiego

• Szlak Kulturowy Delty Wisły i Kanału Elbląskiego

      Uwaga: te nazwy niejako samoistnie „informują” o pływaniu, a więc że chodzi o śródlądowe drogi wodne.

Wersja najkrótsza

• Szlak Pętli Żuławskiej i Kanału Elbląskiego

• Szlak Delty Wisły i Kanału Elbląskiego

     Uwaga: w podanych przykładach nazw własnych już funkcjonujących w Polsce szlaków kulturowych – nie występuje określenie „szlak kulturowy”, a jedynie słowo „szlak”. Owa „kulturowość” wynika więc nie z formy, ale z treści...

Szlak kulturowy o jednej z najkrótszych nazw własnych: Hanza

(źródło: www.hanse.org)

    Zachęcam zatem wszystkich zainteresowanych tematem (jako przedstawiciel Związku Gmin i Powiatów Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego) do merytorycznej dyskusji oraz do zgłaszania uwag i ewentualnych pomysłów.

     Może ktoś zgłosi zupełnie inną nazwę, oddającą istotę zagadnienia...

Cezary Wawrzyński

Ostróda, listopad 2023 r.

Galeria zdjęć