Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Kontynuując opowieść Waltera Mathiaka, przedwojennego mieszkańca Leśnicy:

Zarządzanie małdycką spółką

     „... Gazeta Osteroder Zeitung donosiła 28 marca 1899 r.: Ernst Hildebrandt i upoważniony sygnatariusz Steputh zostali mianowani dyrektorami nowej AG. Steputh (poprawny Stepath) był bliskim współpracownikiem Hildebrandta. Notatka prasowa opisuje firmę jako zakład znany poza granicami prowincji.

      Gazeta branżowa Hartungsche Handelszeitung w Królewcu opublikowała raport na temat AG w dniu 3 lipca 1921 r.: „Spośród firm budowlanych (w Prusach Wschodnich) na szczególną uwagę zasługuje Przemysł Drzewny i Budowlany Ernst Hildebrandt A-G w Małdytach i Królewcu. Firma działa niezmiennie z kapitałem 2 mln marek i zawsze prowadziła bardzo ostrożną politykę dywidendową.

Widok z królewieckich doków portowych i lewego brzegu Pregoły na prawy brzeg. Unoszący się dym wskazuje na celulozę i fabrykę chemiczną. Kilkaset metrów poniżej komin tartaczny i wejście do fabrycznego kanału Hildebrandta. Na horyzoncie wody Zalewu Wiślanego (ros. Zalew Kaliningradzki) - zdjęcie z połowy lat 20. XX w. (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Spółka jest wyjątkowo dobrze zarządzana i powinna generować korzystne dochody również w bieżącym roku. Jak wiadomo ostatnia dywidenda została wypłacona w wysokości 30 proc. Prowadzenie biznesu można określić jako korzystne, niezależnie od ogólnie panującej depresji na rynku drzewnym. Fabryki otrzymują stałe i opłacalne zamówienia na nadchodzące miesiące ” (...)

Dawne akcje spółki Holz- und Bau-Industrie Ernst Hildebrandt AG (źródło: www.aktiensammler.de;
www.auctionzip.com oraz www.fhw-online.de)

     Wydaje się, że po 1900 r. kapitał akcyjny został uzupełniony i zwiększony o 1 mln Marek, do 2 mln Marek. Wypłata dywidendy w wysokości 30% = 600 000 Marek wydaje się być niemałą. W każdym bądź razie: Hildebrandt pozostawił po sobie solidny dorobek życia.

     Nie jest wiadome, jak zakłady filialne radziły sobie na terenach Poznania i Prus Zachodnich, które przypadły Polsce. Nie można też wiele powiedzieć, jak firma radziła sobie w okresie inflacji i po nim. Można jednak przypuszczać, że rozległe aktywa materialne (grunty itp.) w pewnym stopniu przetrwały dewaluację, tak że rozwiązanie firmy około 1930 r. (1928 r. – przypis C.W.) przyniosło jeszcze zadowalające wpływy z likwidacji (…)

Szczegóły działalności Hildebrandta

     Przytoczone dotychczas źródła można uzupełnić o dokumenty znajdujące się w Archiwum Państwowym w Olsztynie (Allenstein). Zaraz po zakończeniu wojny polskim archiwistom udało się odzyskać nienaruszone archiwum majątku Groß Bestendorf (Dobrocin). Obejmowało ono również zasoby administracji Groß Bestendorf wraz procesem uzyskiwania pozwoleń na budowę.

Po lewej - jedna z dawnych granic Leśnicy i Małdyt – Kanał Oberlandzki pomiędzy tartakiem i małdyckim „zamkiem”. Widoczny most z 1883 r. oraz budynek mleczarni. Po prawej - budynek klubowy i hangar na łodzie wiosłowe na zachodnim brzegu jeziora Sambród, przy styku z Kanałem Oberlandzkim (źródło: archiwum autora)

      Wprowadzona w 1874 r. oficjalna reforma urzędowa przydzieliła Leśnicę do okręgu Dobrocin (naczelnikiem dziedzic Domhardt), a Małdyty do okręgu Małdyty (naczelnikiem Reichel). Akta postępowania o pozwolenie na budowę obejmują dwie teczki z „Wnioskami od fabrykanta Ernsta Hildebrandta o wydanie pozwolenia na budowę” w Leśnicy oraz tom akt dotyczących Małdyt.

    Po reorganizacji zakładu tartacznego w 1899 r., ostatni wymieniony tom został przejęty przez urząd w Dobrocinie. Można zauważyć, że naczelnik urzędu Reichel konsekwentnie zatwierdzał składane mu wnioski bez żadnych zastrzeżeń, składając swój podpis na wniosku. Odnosi się wrażenie, że Reichel, jako szef urzędu, chciał jak najlepiej promować sprzedaż swojej prywatnej ziemi Hildebrandtowi. Również w Dobrocinie panowała przychylna atmosfera dla przedsiębiorstwa Hildebrandta, ale od czasu do czasu przeprowadzano analizę wniosków (…)

Wiodące projekty inwestycyjne – według logo Firmy

    Najważniejsze projekty budowlane Hildebrandta w Leśnicy-Nowej Wsi (bez stacji kolejowej) zostaną tu przedstawione w zarysie z wykorzystaniem wspomnianych akt. Zamierzenie budowlane rozpoczyna się terenie tartaku. Na godle firmy z 1898 r. teren tartaku sprawia wrażenie zamkniętej zabudowy wzdłuż jeziora od wyjścia z kanału do linii kolejowej: tartak parowy z wysokim kominem na pierwszym planie przy wyjściu z kanału, otoczony ogromnymi ilościami drewna, zarówno na lądzie, jak i w wodzie.

Ponownie fragment logotypu (godła) firmy E. Hildebrandta (źródło: Mohrunger Heimatkreis – Nachrichten Nr 115)

   Za nim, wzdłuż jeziora, ciąg dwupiętrowych budynków fabrycznych (przypuszczalnie kuźnia, tokarnia, suszarnia, szopa itp.); na prawo od tych budynków, przez teren firmy prowadzi główna droga; po prawej stronie drogi faktoria z prywatną rezydencją; za nimi w kierunku kolei domy pracowników wyższego szczebla i prostych robotników. Wreszcie całkiem na wschodzie, zaznaczona aleją drzew, szosa Małdyty – Leśnica, której Hildebrandt o dziwo nie chciał przekroczyć. Chciał raczej uniknąć ograniczeń swojego przedsiębiorstwa, jak wspomniano, wprowadzając go do jeziora.

Przedwojenny widok w kierunku południowo-wschodnim na tartak i brzeg jeziora Sambród (źródło: Mohrunger Heimatkreis – Nachrichten Nr 84 z 1998 r.)

     Plan sytuacyjny tej okolicy z 1885 r. wskazuje (niestety, tego planu autor nie publikuje - przypis C.W.), że początkowo na terenie tartaku było wystarczająco dużo wolnego miejsca. Za tartakiem i domem mieszkalnym z faktorią znajdowała się większa, niezabudowana otwarta przestrzeń z placami składowymi drewna i ogrodami; początkowo w pobliżu torów kolejowych znajdował się przy drodze dom urzędnika, a obok niego w kierunku jeziora kilka szop. Zmieniło się to od 1890 r. Najważniejszymi nowymi budowami gospodarczymi były: suszarnia (1891), zadaszone składowisko desek (1893), rozbudowa kuźni z dobudową tokarni (1894), rozbudowa tartaku (1894).

    Według planu sytuacyjnego z 1894 r. (niestety, tego planu autor również nie publikuje - przypis C.W.) powierzchnia tartaku wynosiła 45 x 19,2 m, kuźni 10,7 x 10,2 m, tokarni 11,4 x 4 m, olejarni 7,5 x 4 m, kotłowni 13 , 9 x 5,8 m, budynku maszynowni 13,9 x 5,8 m oraz biura faktorii 5,8 x 5 m. Powstały następujące budynki mieszkalne: dobudówka do domu o wymiarach 12,32 x 6,20 m (1891), dom dwurodzinny (1890), masywny barak jadłodajni – tzw. „menaża” (1896), wreszcie budynek „zakwaterowania kolonii robotniczej” (1899).

Widok cegielni w Mellendorf (Dolna Saksonia, pod Hanowerem) w 1903 r. Widoczne trzy kominy oraz wąskotorowa kolejka (źródło: Historische Arbeitsgemeinschaft Wedemark)

    Najważniejszym zakładem przemysłowym po stronie Leśnicy była cegielnia. Widnieje na godle firmy po lewej stronie z trzema kominami. Już w 1884 r. były tu dwie ceglane szopy i prawdopodobnie dwa piece cegielniane. W 1890 r. wybudowano trzecią ceglaną szopę o powierzchni użytkowej 26,3 x 9,5 m; odległość od pieca miała pierwotnie wynosić tylko 13,5 m, ale - prawdopodobnie ze względów przeciwpożarowych - została zwiększona do 20 m z powodu zaleceń urzędu w Dobrocinie. Oprócz tego istniała też kotłownia i tłocznia z rampą (1897), masywne podmurowanie ceglanej suszarni z zadaszeniem (1898), cztery kolejne cegielne szopy (1898).

      Starosta Powiatowy Veit z Morąga wydał 25 lutego 1897 r. zezwolenie zgodnie z § 16 krajowych przepisów branżowych na piec do wypalania cegieł; w opisie stwierdzono, że był to piec komorowy pierścieniowy, o dziennym wsadzie od 4500 do 5000 cegieł; pośrodku znajdował się komin o wysokości 25 m (…)

      Dnia 15 sierpnia 1899 r. Hildebrandt złożył nawet wniosek o dziesięć projektów budowlanych jednocześnie, w tym rozbudowę pieca cegielni (45 x 3,5 m), kotłowni (4 x 2,5 m), maszynowni (6,7 x 2,8 m) i tłoczni (8,8 x 2,15 m); miały powstać jeszcze trzy szopy suszarniane.

Szkoła w Leśnicy ok. 1920 r. (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

    Przy okazji planowania dwóch domów czterorodzinnych dla robotników na ziemi kupionej od właściciela żwirowni Böhnke „na trasie Małdyty – Leśnica poza wsią” w 1896 r. doszło do sporu z gminą Leśnica. Gmina protestowała; niedogodności wynikałyby z wymaganego powiększenia szkoły (drugi nauczyciel), a także istniała groźba ubożenia rodzin robotniczych. Hildebrandt został poproszony o „stworzenie niezależnej dzielnicy z jego posiadłości małdyckich i tutejszych”.

     Odpowiedź Stepatha z 9.9.1896 była lakoniczna, nieco arogancka i odbiegająca od meritum: Hildebrandt nie chciał wznosić osiedla, ale zbudować dwa domy na swojej posesji; a nawiasem mówiąc, konsensus jest pilny z uwagi na zaawansowaną porę roku. Urząd natomiast potraktował sprzeciw poważnie i po nieudanej próbie przekazania trudnej sprawy komitetowi powiatowemu, odrzucił wniosek budowlany Hildebrandta. Starosta potwierdził ten pogląd. Hildebrandt następnie wycofał się ze swojego planu (…)

Osiedle elfów

   Wydaje się, że w latach 1897/98 problem zakwaterowania robotników chwilowo został rozwiązany. Hildebrandt zbudował na górze Ziegelberg pod cegielnią czworoboczny kompleks z jedenastoma domami mieszkalnymi i jedenastoma budynkami inwentarskimi ustawionymi w rzędzie, oddzielonymi od siebie ścianami chroniącymi od ognia i zbudowanymi w prostej konstrukcji z muru pruskiego i kratownicą z desek. Ten samodzielny kompleks mieszkalny szybko zyskał potoczną nazwę „Elfhausen”

     We wniosku budowlanym z 19 października 1897 r. wymieniono sześć budynków mieszkalnych i dziewięć budynków „pół-nowych” (?); jednak załączony plan sytuacyjny wyraźnie pokazuje jedenaście budynków i jedenaście budynków inwentarskich. Również w tym przypadku urząd wypomniał brak potwierdzenia lokalizacji; jednak komitet powiatowy nie uznał tego za konieczne, ponieważ projekt budowlany był powiązany z już istniejącymi zabudowaniami. Elfhausen prawdopodobnie został zbudowany wiosną 1898 r.

Po prawej – wyrobisko cegielni w Lautersheim (Nadrenia-Palatynat) w latach 20. XX w. Po prawej – wyrobisko z polderami cegielni w Köfering (Bawaria) w latach 30. XX w. (źródło: www.rheinpfalz.de oraz www.fotoautor.de)

   Pod koniec 1898 r. kwestia zakwaterowania robotników stała się ponownie nagląca. Hildebrandt miał wówczas zatwierdzony „system osadowy”, który według jego opisu składał się z „6 polderów”, „które są otoczone wałami ziemnymi o wysokości 1 m. Na środku polderów znajduje się urządzenie do szlamu. Podobnie maszyny są obmurowane cegłami oraz pokryte rusztowaniem z desek pod podwójnym dachem z papy. Hildebrandt potrzebował ogromnej liczby robotników ziemnych do cięcia gliny i wybierania szlamu.

     Starosta Weit odpowiedział na jego wniosek z 18 listopada 1898 r. o budowę „domu robotniczego”, uznając, że taki dom mógłby bez wątpienia służyć także jako budynek mieszkalny; dlatego wymagane jest „zezwolenie na osiedlenie się od miejscowego posterunku policji” (…)

Robotnicy z pobliskich Mazur

    Hildebrandt, już nieco zirytowany, ale bynajmniej nie skłonny do zawierania kosztownej ugody, teraz złożył wniosek o przyznanie mu zgody na budowę „przynajmniej na 1 rok”, która została mu udzielona. W tym kontekście poczynił interesujące uwagi o sposobie i wielkości produkcji cegieł: „Wynająłem ludzi z Mazur, którzy zamieszkają w barakach”.

    Mają oni „wykopać glinę, która będzie potrzebna do przyszłorocznej produkcji 5 mln cegieł”. Jednak pod znakiem zapytania stoi przyszłoroczna produkcja cegieł, "bo ludzi jest tu tak mało, że nie ma ich do wykopywania gliny". Nieprzewidywane wielokrotne odmowy „niestety bardzo mu zaszkodziły”.

    To co zdumiewa w tym stwierdzeniu, to roczna produkcja pięciu milionów cegieł. Zatwierdzony w 1897 r. piec do wypalania cegieł miał dzienną wydajność od 4500 do 5000 sztuk, dzięki czemu mógł wypalać maksymalnie 1,8 miliona cegieł rocznie. Można więc przypuszczać, że obok siebie działały trzy piece do wypalania cegieł, o czym świadczą trzy kominy na herbie firmy.

Polscy robotnicy w cegielni w okolicach Lubawy w 1913 r. (źródło: e-krajna.pl)

   W „szlamie” musiały znajdować się ogromne złoża gliny, które jednak, jak zauważył Walter Quass, zostały wyczerpane. Z drugiej strony należy zauważyć, że Hildebrandt osiągnął pełne zatrudnienie w Leśnicy i w okolicy. Nie można było znaleźć miejscowych do prac ziemnych, takich jak cięcie gliny i szlamowanie. Musiał się uciec do „Mazurów”.

   Mazurzy pochodzili z pogranicza z rosyjską Polską i najwyraźniej mogli być zadowoleni z umiarkowanych zarobków. Nie trzeba dodawać, że tak kalkulujący przedsiębiorca, taki jak Hildebrandt, chciał zapewnić tym ludziom zakwaterowanie, ale nie chciał ponosić dalszych kosztów. Dlatego nigdy nie było uzasadnienia dla założenia własnej wioski „Hildebrandt”.

Dalszy rozwój mieszkalnictwa

    Hildebrandt rozwijał w Nowej Wsi na północ od linii kolejowej ożywioną działalność w zakresie budownictwa mieszkaniowego aż do przełomu wieków. Spektrum rozciągało się od baraków robotniczych dla robotników sezonowych, przez przyjemne domy robotnicze dla miejscowych robotników i „domy urzędników” dla kadry kierowniczej, aż po reprezentacyjny budynek „Willi”. Prawdopodobnie znaczna część cegieł produkowanych w cegielni była wykorzystywana do budowy od razu na miejscu (...)

Dawne domy po północnej stronie linii kolejowej w dawnej Leśnicy. W końcu ulicy „małdycki” dworzec kolejowy

i wieża ciśnień (źródło: archiwum autora)

     O ile pamięć nie myli, w Nowej Wsi na północ od linii kolejowej (nie licząc dworca) znajdowało się około 70 budynków mieszkalnych, z których około 55 można było przypisać pracom budowlanym Hildebrandta. Większość z tych budowli stoi do dziś i decyduje o wyglądzie polskich Małdyt, podobnie jak wcześniej w niemieckim Freiwalde. Wszystkie były większymi obiektami budowlanymi. Domy jednorodzinne (zwłaszcza osiedlowe) powstały dopiero w latach 30. XX wieku (...)

Sypialne koszarowce i domy urzędnicze

    Długi dom robotniczy (tzw. "sypialny koszarowiec") wybudowano w 1893 r. przy drodze do cegielni (Aleja Kasztanowa). Miał 22,43 m długości oraz 7,20 m szerokości i został wydłużony o 6,40 m w 1897 roku. W 1893 r. zatwierdzono również budowę "domu urzędniczego" przy drodze z Małdyt do Leśnicy.

   Był to dwukondygnacyjny, masywny budynek, murowany z cegły, z dachem krytym dachówką oraz z budynkami inwentarskimi o konstrukcji drewnianej; powierzchnia zabudowy wynosiła 18,9 x 9 m. Przypuszczalnie tak określano „Dom Gminny”, w którym przed 1945 r. mieszkały wynajmujące liczne rodziny robotnicze. W obszernym domu Polacy ulokowali administrację swojej Gminy Małdyty.

     Kolejne „robotnicze koszarowce” wybudowano w 1891 r. na miejscu późniejszego tartaku Kaufmanna, a w 1897 r. została one podwyższone do dwóch kondygnacji. Trzy domy na początku Alei Kasztanowej, o powierzchni 14,20 x 8,10 m każdy, były prawdziwymi domami urzędników o znormalizowanych rozmiarach; na parterze znajdowały się cztery pokoje; w środkowej wnęce klatka schodowa prowadziła na poddasze z dwoma niższymi pokojami.

Aleja Kasztanowa dawniej i współcześnie (ulica Prusa). Wzdłuż ulicy wciąż można napotkać kasztanowce (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de oraz C. Wawrzyński)

     Pierwszy (narożny) dom po prawej stronie powstał prawdopodobnie przed rozpoczęciem odtwarzanych tu akt ewidencyjnych; na planie sytuacyjnym z 1891 r. poświadcza się, że jest już istniejący; dom ten należał później do Witta, a następnie do Mathiaka, a w 1934 r. dobudowano sklep, w którym obecnie mieści się apteka. Za nim w 1893 r. wybudowano drugi dom urzędników jako dom trzyrodzinny; później należał do Perschona i Roßmanna. Naprzeciw po lewej stronie wzniesiono w 1899 r. trzeci „dom urzędniczy”; Na planie sytuacyjnym Aleja Kasztanowa nosiła wówczas nazwę ulica Fabryczna. Później mieszkał w nim wójt gminy Hasenpusch, po prawej producent uchwytów Walter Pax, a po lewej lekarz dr. Radon.

     „Urzędnicy”, którzy mieszkali w tych domach, nie byli oczywiście urzędnikami państwowymi, jak urzędnicy kolejowi i pocztowi na terenie stacji. Byli raczej prywatnymi urzędnikami. Użycie określenia „urzędnicy” wskazywało jednak na wyższą pozycję w firmie Hildebrandta. Wreszcie w 1901 r. na rogu Szosy Dworcowej i Drogi Cegielnianej wzniesiono okazały budynek mieszkalny (powierzchnia 19,65 x 9,80 m).

Zdjęcia pocztówkowe z początku XX w. Po lewej – tzw. Willa Stepatha, będąca własnością Ernsta Hildebranta. Na zdjęciu po prawej – Willa Stepatha (w oddali, na wzgórzu) oraz (na pierwszym planie) sklep z towarami kolonialnymi i piekarnia (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

     Przed 1945 r. działał tu sklep Roßmanna i piekarnia Schrötera. Wspomniane akta nie ujawniają nic o historii budowy gustownego „pensjonatu”, o którym Walter Quass wspomina w swoim raporcie (naprzeciwko Domu Gminnego, później gabinetu doktora Schneidera, a na początku wojny młodzieżowego domu pracy) .

Małdycka Willa i Szkoła Hildebrandta

     Reprezentacyjnym budynkiem par excellence była „willa”. We wniosku budowlanym z dnia 26 maja 1899 r. nazwano go „Dom Stepatha”. Hildebrandt najwyraźniej przekazał go swojemu najbliższemu współpracownikowi, Stepathowi. On sam przebywał w swoim domu na terenie tartaku. Budynek został wkrótce nazwany „willą”. Składał się z dwóch kondygnacji.

      Na parterze dominował „salon” o wymiarach 7,74 x 4,80 m, z którego wchodziło się na balustradę. Po lewej i prawej stronie salonu znajdowały się salony o długości 4,60 m i głębokości 5,90 m, z werandą po lewej i kolejnym salonem po prawej stronie. Za dwoma pokojami po lewej była jadalnia o wymiarach 7,15 x 4 m, za nią kuchnia, po prawej dwie sypialnie, za nimi łazienka z innym pokojem. Pomiędzy kuchnią a łazienką rozciągał się dziedziniec gospodarczy, z którego schody prowadziły na piętro i przez salon prowadziły do salonu. Całkowita długość willi mogła wynosić ok. 25 m, a szerokość ok. 13 m.

Po lewej – Willa Hildebrandta w początkach XX w. Po prawej – budynek willi jako szkoła (źródło: Małdyty i okolice oraz archiwum autora)

   Nie wiadomo, czy Stepath w ogóle wprowadził się do całej willi, czy też zadowolił się częścią wystawnej przestrzeni. W każdym razie wydaje się, że było tam tak dużo miejsca, że niezmordowany, praktyczny umysł Hildebrandta szukał dodatkowego zastosowania. Znalazł ją w założeniu prywatnej szkoły Hildebrandta, która istniała do roku 1930/32.

    Walter Quass, były uczeń tej szkoły, przekazał kilka wiadomości na temat funkcjonowania placówki. Szkoła prowadziła od Nony (7 rok życia) do poziomu Elbląskiego Gimnazjum Reformowanego. Dyrektorem była Edith Scheffler. Była wspierana przez sześciu nauczycieli i dwóch nauczycieli śpiewu. Walter Quass wymienił z pamięci 77 uczniów, z których ponad połowa, bo 39 stanowiły dziewczęta, co było bardzo nietypowe jak na tamte czasy. Wyraźnie kultywowano szkolnictwo artystyczne. Można przypuszczać, że na przestrzeni lat do szkoły uczęszczało znacznie więcej niż 77 uczniów, w przeciwnym razie wysiłek z siedmioma nauczycielami na pełnym etacie nie byłby tego wart.

Współczesny widok (koniec czerwca 2021 r.) miejsca po dawnej willi i szkole Hildebrandta – Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia w Małdytach (autor: C. Wawrzyński)

    Hildebrandt rzeczywiście dokonał tutaj kulturowego wyczynu. Mimo czesnego od rodziców prawdopodobnie musiał rekompensować znaczne deficyty. Szkoła prywatna pośrednio obniżyła koszty szkolne Gminy Leśnica. Pozytywnym następstwem szkoły było otwarcie się na uczęszczanie do okolicznych szkół średnich, zwłaszcza w Morągu. Przed wojną i w jej trakcie duże kolumny uczących się codziennie jeździły do Morąga i z powrotem.”.

Ps. Galimatias administracyjny - dla wytrwałych

    Nie do końca miał rację Walter Mathiak, twierdząc, iż nie jesteśmy w stanie określić kiedy Leśnica stawała się Małdytami, bądź odwrotnie… Dzięki stronie internetowej www.territorial.de możemy spróbować prześledzić zawiłości dawnych zależności terytorialno-urzędowych współczesnych Małdyt i najbliższych im okolic.

     Przykładowo:

- 1 lipca 1874 r. zostaje utworzony okręg Małdyty nr 24, z okręgu dworskiego Małdyty (1 okręg dworski); początkowo zarządza nim naczelnik w Małdytach,

- 1 stycznia 1883 r. okręg Małdyty obejmuje okręg dworski Małdyty oraz kanał pomiędzy jeziorami Sambród i Ruda Woda (okręg dworski),

- 13 listopada 1899 r. okręg dworski Małdyty zostaje włączony (częściowo) do gminy Leśnica w okręgu Dobrocin,

- 24 kwietnia 1902 r. okręg dworski Małdyty zostaje włączony (częściowo) do okręgu dworskiego Linki w okręgu Janiki.

- 27 grudnia 1905 r. powstaje okręg dworski Zajezierze z okręgu dworskiego Małdyty (częściowo).

- 29 października 1907 r. następuje włączenie gminy Leśnica i okręgu dworskiego jezioro Sambród z okręgu Dobrocin do okręgu Małdyty,

- 1 stycznia 1908 r. okręg Małdyty obejmuje gminę Leśnica, okręg dworski Małdyty i okręg dworski Zajezierze (3 gminy/okręgi dworskie),

- 20 lipca 1910 r. okręg dworski Małdyty zostaje włączony (częściowo) do gminy Leśnica,

Współczesny widok (koniec czerwca 2021 r.) dworca kolejowego w Małdytach (autor: C. Wawrzyński)

- 26 października 1910 r. okręgi dworskie: Małdyty i jezioro Sambród zostają włączone (częściowo) do gminy Leśnica,

- 10 kwietnia 1911 r. powstaje okręg dworski Fiugajki z okręgów dworskich (częściowo): Małdyty i Zajezierze,

- 1 lipca 1913 r. okręg dworski Małdyty zostaje włączony (częściowo) do gminy Linki w okręgu Janiki,

- 10 stycznia 1920 r. włączenie okręgu dworskiego Zajezierze (częściowo) do okręgu dworskiego Małdyty,

- 4 lipca 1922 r. włączenie okręgu dworskiego Małdyty (częściowo) oraz gminy Linki (częściowo) z okręgu Janiki do okręgu dworskiego Zajezierze,

- 5 sierpnia 1922 r. połączenie okręgów dworskich Fiugajki i Zajezierze w jeden okręg dworski Zajezierze,

- 1 maja 1925 r. włączenie okręgu dworskiego Małdyty (częściowo) do gminy Leśnica,

- 16 czerwca 1925 przekształcenie okręgu dworskiego Zajezierze w gminę o tej samej nazwie,

- 17 maja 1927 r. włączenie gminy Jarnołtowo (częściowo) z okręgu Jarnołtowo do gminy Zajezierze,

- 30 września 1928 r. okręgu dworskiego Małdyty do gminy Zajezierze,

- 4 października 1929 r. włączenie gminy Linki (częściowo) z okręgu Janiki do gminy Zajezierze,

- 6 grudnia 1929 r. włączenie gminy Zajezierze (częściowo) do gminy Leśnica w okręgu Dobrocin,

- 1 września 1931 r. okręg Małdyty obejmuje dwie gminy: Leśnica i Zajezierze,

- 1 stycznia 1945 r. okręg Małdyty obejmuje dwie gminy: Leśnica i Zajezierze; ostatnim zarządzającym jest Kierownik urzędu w Zajezierzu.

Współczesny widok (koniec czerwca 2021 r.) kolejowej wieży ciśnień w Małdytach (autor: C. Wawrzyński)

     Współcześnie do miejscowości Małdyty przynależy (łącznie z wodą kanału) lewobrzeżna (zachodnia) część Czulpy, Staw Młyński i jezioro Kocioł oraz obszar wokół dawnej Willi i Pensjonatu, dworca kolejowego i budynku pocztowego, w tym tereny po dawnej cegielni i tartaku. Z kolei jezioro Sambród przynależy do Leśnicy.

   Gościom i odwiedzającym Małdyty turystom kojarzą się one z budynkiem dawnej, neogotyckiej oficyny dworskiej przy byłej drodze krajowej nr 7 - z „Zajazdem pod Kłobukiem”.

Widok „Zajazdu pod Kłobukiem” we wrześniu 2021 r. (autor: C. Wawrzyński)

- koniec części 2. -

Cezary Wawrzyński

Ostróda/Małdyty, wrzesień 2021 r.

Galeria zdjęć