Kraina Kanału Oberlandzkiego
Steenke sfilmowany na kanale i pochylni
Niejako tytułem uzupełnienia niedawnego artykułu Statek inspekcyjny „Steenke”, zapoznajmy się z trzema krótkimi, archiwalnym filmami z przełomu lat 20. i 30 XX wieku.
Choć są to obrazy z końca epoki kina „niemego”, to dwa z nich są anglojęzyczne, a jeden francuskojęzyczny. Umieszczono je obok siebie i są do obejrzenia na stronie Kraina Kanału Oberlandzkiego – w zakładce Filmy/Animacje, w kategorii [Kanał Elbląsko-Oberlandzki].
Ekipa filmowa wytwórni Pathé News w 1928 i 1932 r.
(źródło: TheFlickersMovies oraz fr.wikipedia.org)
Te trzy filmy należy obejrzeć łącznie (po kolei), choć ktoś mógłby nawet próbować twierdzić, że to ten sam film (!). Nie jest to jednak prawda, gdyż są one częściowo różne. Niewątpliwie ta sama osoba obrazy kamerą nagrywała, ale montaż sprawił, że dokumenty różnią się nie tylko kolejnością i długością poszczególnych ujęć, ale częściowo różnią się konkretnymi fragmentami nagrań – część ujęć jest na jednym filmiku, a których z kolei nie ujrzymy na pozostałych. Dopiero obejrzenie ich łącznie, daje nam obraz tego (całego?) dnia filmowego...
Film nr 1
Pierwszy film zamieszczono i odnaleźć go można można na stronie British Pathé, czyli kontynuatora i spadkobiercy francusko-brytyjskich (zwłaszcza z okresu filmów niemych) kronik filmowych wytwórni Pathé News.
Film pochodzi z 1930 r., ale należy sądzić, że taśmy zostały nagrane w Prusach Wschodnich może nawet wcześniej, około 1929 r. Tytuł tego dokumentu filmowego brzmi: „Prusy: Transport – osobliwy sposób transportu w Prusach Wschodnich”. Wiadomo też, ze zdjęcia do filmu mogły zostać zrealizowane przez francuską wytwórnię GAUMONT GRAPHIC.
Początkowe kadry z filmu nr 1 – pokład parowca „Steenke” z fragmentem zejściówki i sterówki, a także tratwy
przy pochylni Oleśnica (źródło: www.britishpathe.com)
Już sam początek filmu jest niezwykle intrygujący. Widzimy wyraźnie pokład parowca, w tym z bliska twarz uczestnika rejsu (może członka załogi, a może jednego z filmowców?), komin i jakże charakterystyczne rury przewietrzające. Na dalszym planie dostrzec można sterówkę z kołem sterowym i stojącym plecami do widza sternikiem.
Statkiem tym jest, płynący kanałem z ekipą filmową, parowiec inspekcyjny „Steenke”. To zaś dowodzi, że statek musiał zostać (po pierwszej wojnie?) przebudowany, gdyż na filmie różni się dobudowaną sterówką i umiejscowieniem koła sterowego – choćby w porównaniu z wcześniejszym zdjęciem wykonanym na śluzie Miłomłyn.
Parowiec „Steenke” z załogą – w basenie górnego stanowiska śluzy w Miłomłynie, ok. 1900 r. Wówczas koło sterowe znajdowało się za kominem – bliżej rufy. Ponadto nie było sterówki, którą dobudowano pomiędzy kominem i pierwszą zejściówką (źródło: zbiory Bernda Schwarza)
Statek, płynąc na południe, mija na górnym stanowisku pochylni Oleśnica, tratwy z oberlandzkim drewnem.
W następnych ujęciach pokazano wygląd zewnętrzny oraz wnętrze maszynowni pochylni, z maszynistą i pracującymi urządzeniami – prawdopodobnie pochylni Oleśnica. Kto wie, czy to aby nie najstarsze widoki filmowe urządzeń pochylniowych maszynowni w ogóle, tak obecnie wykorzystywane w promocji Kanału Elbląskiego?
Kadry z filmu nr 1 – maszynownia pochylni
(źródło: www.britishpathe.com)
Jednak już po chwili widz, a więc operator kamery, wpływa (znajdując się na dziobie jednostki) pomiędzy zanurzone w wodzie kratownice wózka, jak się okazuje – dolnego stanowiska pochylni Oleśnica.
W następnych ujęciach kamera jest już na lądzie – tym razem w Buczyńcu, na górnym stanowisku pochylni. Podziwiamy na wózku statek „Steenke”, będący „pod parą”. Widzimy go z boku, od strony rufy, gdzie akurat przewożony jest rower.
Ale ważniejsze jest raczej to, że jednak coś chyba nie wyszło późniejszemu montażyście. Otóż film jest w tym momencie pokazywany wstecz, jakby „od tyłu”... Parowiec tylnokołowy „Steenke” podróżuje torem pochylni nie dziobem do przodu, ale rufą, czyli kołem łopatkowym do przodu, co chyba musiało nawet zadziwić pobliski pomnik Steenkego...
Kadry z filmu nr 1 – parowiec „Steenke” na pochylni Buczyniec, opodal pomnika „Steenke”
(źródło: www.britishpathe.com)
Ponownie wracamy na stok Oleśnicy i na pokład wspinającego się na szczyt „Steenke”, gdzie mijamy się z pustym, zjeżdżającym wózkiem – by dosłownie po chwili znów obserwować jazdę „do tyłu” parowca „Steenke” na szczycie pochylni Buczyniec, mocno wypuszczającego dym ze swego komina. Kiedy jednak „Steenke” jest w połowie stoku (jadąc wówczas, zgodnie z rzeczywistością, dziobem do góry) – mija na wózku statek pasażerski.
Ale już po chwili widzimy od strony dziobu i prawej burty, z poziomu torowiska pochylni (prawdopodobnie również w Buczyńcu), sunącą w dół barkę oberlandzką, a na niej szyperską rodzinę.
Kadry z filmu nr 1 – dziób parowca „Steenke” i wózek na pochylni Oleśnica, parowiec „Steenke” mijający się ze statkiem pasażerskim oraz barka oberlandzka na stoku pochylni Buczyniec (źródło: www.britishpathe.com)
Kolejne ujęcie to lewa burta barki i rufa, z możliwością ujrzenia podwieszonej łódki manewrowej (tzw. łódź towarzysząca) oraz schodzącej w dół pani szyprowej (?) – na pochylni Kąty. Tak wyglądało życie rodzin zawodowo związanych z kanałem. Jednak byłaby to już inna barka oberlandzka i inna na niej rodzina...
Film kończy migawka pracujących kół żelaznych przy jednym w filarów.
Końcowe kadry z filmu nr 1 – barka oberlandzka schodząca po torowisku pochylni Kąty oraz koła przy filarze dolnego stanowiska pochylni (źródło: www.britishpathe.com)
Podsumowując: tak krótki film, ale jakże wiele ciekawych, wręcz wyjątkowych ujęć dawnego (sprzed 100 laty!) kanału: tratwy, działanie maszynerii pochylni, parowiec „Steenke”, statek pasażerski oraz barki oberlandzkie z położonymi masztami na wózkach pochylni.
Film nr 2
Ten „niemy” dokument to ewenement z kilku względów. Odnajdziemy go na stronie rosyjskojęzycznej (net.film.ru), a na dodatek plansze z napisami wykonano w języku francuskim – gdyż został pierwotnie upubliczniony jako część Francuskiej Kroniki Filmowej, a zdjęcia zostały prawdopodobnie zrealizowane przez francuską wytwórnię GAUMONT GRAPHIC – niewątpliwie w tym samym dniu zdjęciowym, co w przypadku filmu nr 1.
Obraz pochodzi więc również z ok. 1929 r. Jest on kilka sekund krótszy, ale dzieje się nie mniej, niż na poprzednim filmie. Rozpoczyna go plansza z napisem informującym: „Ostróda – Prusy Wschodnie. Dzięki pomysłowemu systemowi, statek może podążać po suchym lądzie.”.
Początkowe kadry z filmu nr 2 – plansza tytułowa oraz statek pasażerski na Kanale Duckim
(źródło: www.net.film.ru)
Przez ułamki sekund widzimy pełen turystów statek pasażerski (możliwe, że elbląska „Herta”), płynący odcinkiem Kanału Duckiego (?), czyli pomiędzy jeziorami Ruda Woda i Bartężek. Po chwili widzowie oglądają z pokładu parowca „Steenke” budynki pochylni Oleśnica oraz mijany holownik parowy – ciągnący zestaw pływający.
Kadry z filmu nr 2 – budynki pochylniowe oraz holownik parowy na kanale
(źródło: www.net.film.ru)
Następnie widzimy kadry (zapewne wcześniejsze) z dopłynięcia do filara i wózka na dolnym stanowisku pochylni Oleśnica. Podążamy na dziobie parowca „Steenke” w górę, po stoku pochylni (widząc dawne podkłady pod szyny kolejowe) – by już po chwili ujrzeć „Steenke” wspinającego się w kierunku szczytu pochylni Buczyniec – mijającego ten sam statek pasażerki, co na pierwszym filmie. Tu jednak widzimy dodatkowo „wylewne” witanie się i pozdrawianie załóg i pasażerów obu jednostek.
Kadry z filmu nr 2 – parowiec „Steenke” przy filarze dolnego stanowiska i na torze pochylni Oleśnica oraz parowiec „Steenke” mijający statek pasażerski na stoku pochylni Buczyniec (źródło: www.net.film.ru)
Dodatkowe, unikalne ujęcia to m.in. parowiec „Steenke” wychodzący z wody na wózku – na dolnym stanowisku pochylni Buczyniec oraz spływający do wody z wózka – na górnym stanowisku tejże pochylni.
Końcowe kadry z filmu nr 2 – parowiec „Steenke” na górnym i dolnym stanowisku pochylni Buczyniec
(źródło: www.net.film.ru)
Film nr 3
Ten dokument pochodzi z Brytyjskiej Kroniki Filmowej wytwórni Pathé News. Jest dłuższy, bo niemal 2-minutowy, ale niemało sekund jest przeznaczone na czytanie plansz – bo film jest również niemy, choć z podkładem muzycznym. Jego tytuł brzmi: „Taking the Boat for a Ride!”, a więc: „Biorąc łódź na przejażdżkę!”
Choć jego emisja miała miejsce w 1932 r. i częściowo inna jest sekwencja zdarzeń, jak w poprzednich filmach – to niewątpliwie był to ten sam dzień zdjęciowy! Tak jak pierwszy z przedstawionych filmów rozpoczynał się widokiem pokładu parowca „Steenke” w trakcie płynięcia kanałem – tak ten takimi ujęciami się ostatecznie kończy…
Początkowe kadry z filmu nr 3 – plansze tytułowe
(źródło: www.britishpathe.com)
Zdanie na pierwszej planszy tekstowej (po głównej tytułowej) informuje widza, że „To jest zagadnienie kanałowe pomiędzy Ostródą i Morzem Bałtyckim” - a więc w jakiś sposób do rozwiązania problem techniczny.
Płyniemy jako widzowie kanałem (przy dźwiękach walca) na dziobie stateczku, póki co jednak – nie wiemy jakim (my już jednak tak!), mijając nadbrzeżne zabudowania i mosty. Kolejna plansza oznajmia, że „Zróżnicowane poziomy wód sprawiają, że śluzy są zbyt kosztowne.”.
Kadry z filmu nr 3 – budowle i zabudowania nadkanałowe
(źródło: www.britishpathe.com)
W tym filmie również wpływamy „naszym” statkiem na wózek – na dolnym stanowisku pochylni Oleśnica, jednak już po chwili kamera pokazuje ujęcie na samym szczycie pochylni, dokumentując pokonanie grzbietu przez barkę oberlandzką z położonym masztem, jadącą w kierunku Elbląga.
Widoki barki są rzeczywiście wyjątkowe, uwagę zwraca też jej inna, wyłącznie męska (?), co najmniej 4-osobowa załoga.
Kadry z filmu nr 3 – parowiec „Steenke” wpływający na wózek oraz barka oberlandzka pokonująca grzbiet
pochylni kanałowej (źródło: www.britishpathe.com)
Plansza tekstowa informuje, że „To jest oto inżynieryjne wyjście z sytuacji.”, a na kolejnych ujęciach widzimy zjeżdżającą na wózku barkę oberlandzką, tym razem od strony jej dziobu. Jest to już jednak inna barka (z rodziną szyperską) oraz inna pochylnia – tym razem Buczyniec. Kamera mija się z barką, jadąc w górę na sąsiednim (w tym momencie) wózku.
Kadry z filmu nr 3 – inżynieryjne wyjście z sytuacji, czyli wózki na pochylni
(źródło: www.britishpathe.com)
Następna plansza stwierdza, że „Koła wodne zapewniają siłę napędową”. Widzimy chwilę obracające się koło wodne przy maszynowni oraz koła przy filarze kanałowym.
Kolejna plansza tekstowa donośnie zawiadamia: „I nagle zmiana – „droga” zostaje wykorzystana do przejażdżki!”. Pojawia się wreszcie statek, którym rozpoczęliśmy naszą podróż. To parowiec inspekcyjny „Steenke” – widzimy go na wózku pochylni Buczyniec, od strony rufy (z rowerem), a sam stateczek jest „pod parą”, o czym świadczy dym uchodzący z komina.
Kadry z filmu nr 3 – maszyneria pochylni oraz jadący „do tyłu” parowiec „Steenke”
(źródło: www.britishpathe.com)
Kamerzysta robi ujęcie parowca z poziomu ziemi, pomiędzy torowiskami pochylni. Jednak (podobnie jak na pierwszym filmie) nasz „Steenke” płynie (jedzie) rufą do przodu...
Na koniec powtórzono sekwencję z zejścia barki (i pani szyprowej) na pochylni Kąty oraz z widokiem zbliżeniowym pokładu „Steenke”.
Końcowe kadry z filmu nr 3 – burta barki oberlandzkiej oraz pokład parowca „Steenke”
(źródło: www.britishpathe.com)
Post Scriptum
Swoistą ciekawostką są błędy w próbie lokalizacji naszych pochylni kanałowych na wspomnianej stronie British Pathé. Otóż w przypadku filmu „Biorąc łódź na przejażdżkę!” – napisano, że chodzi o kanał pomiędzy Osterode i Baltic Sea, ale poniżej: „Location of events unknown - Sweden? Denmark?”, czyli: Miejsce wydarzeń nieznane – Szwecja? Dania?
Z kolei w przypadku filmu „Prusy: Transport – ciekawy sposób transportu w Prusach Wschodnich”, zamiast „in Oriental Prussia” - napisano „in Oriental Russia”. Prawie to samo (jedna litera), ale jaka różnica!!! Zamiast Wschodnie Prusy wyszła Wschodnia Rosja i odległość jakichś 8.000 km.
Zrzuty ekranowe ze strony British Pathé
(źródło: www.britishpathe.com)
Z dwojga złego, to już niech będzie ta Szwecja albo Dania – i nie chodzi wcale o odległość...
Cezary Wawrzyński
Ostróda, grudzień 2023 r.
Galeria zdjęć
