Kraina Kanału Oberlandzkiego

Kontynuując opowieść o szkockich drogach wodnych

    Przypomnijmy, że głównym celem podróży studyjnej inżyniera Steenke po Wielkiej Brytanii na samym początku 1851 r. były m.in. szkockie kanały i ich budowle wodne.

Położenie szkockich kanałów. Ich przebieg determinowały doliny pośród łańcuchów gór i wzniesień (źródło: www.eurocanals.com oraz fineartamerica.com)

     Sadzić wypada, że w czasie podróży, pruski inżynier odwiedził i wizytował trzy pobliskie kanały: opisane już Forth & Clyde Canal (z jego odnogą – Monkland Canal) oraz Union Canal, a także Kanał Kaledoński (ang. Caledonian Canal).

Płynąc wzdłuż wybrzeża po wodach morskich zachodniej Szkocji (źródło: archiwum autora)

     Oczywiście współcześnie, podobnie jak już za czasów Steenke, do Kanału Kaledońskiego można dotrzeć koleją lub drogą lądową z Glasgow bądź Edynburga.

Zabytkowa szkocka kolej nadmorsko-nadkanałowa, która mogłaby być odpowiednikiem elbląskiej kolei nadzalewowej (źródło: archiwum autora)

    Aby jednak dotrzeć do okolic kanałowych jednostką pływającą, przykładowo od strony zachodniej, można wcześniej wyruszyć z jakiegoś portu morskiego oraz przepłynąć 100-200 km Atlantykiem oraz oceanicznymi cieśninami i zatokami.

Punkty etapowe rejsu w czerwcu 2022 r. Kółkami czerwonymi oznaczono porty nadmorskie, kółkami żółtymi porty

na szlaku Kanału Kaledońskiego (źródło: opracowanie własne na podstawie Google Earth)

     Dzięki szlakowi kanałowemu można nawet skutecznie próbować opłynąć w ogóle ten północny fragment Szkocji dookoła, pokonując łącznie morsko-śródlądową trasę długości około 750 km.

Szkockie porty na szlaku wiodącym do Kanału Kaledońskiego. Od góry: Mallaig, Tobermory i Oban

(źródło: archiwum autora)

    Odrębnym zagadnieniem dla turystów i żeglarzy jest niewątpliwie szkocka pogoda, wyjątkowo zmienna i nieprzewidywalna, a więc nomen omen w kratkę... Dodatkowo na zachodzie (z powodu oddziaływania oceanu) aura bywa często deszczowa. Raczej nie należy też spodziewać się zbyt wysokich temperatur…

Dla wielu niezwykle ważne obiekty (choćby ze względu na pogodę) portowych destynacji – destylarnie szkockiej whiskey, tutaj konkretnie w Tobermory i w Oban (źródło: archiwum autora)

3. Kanał Kaledoński

    Tak nazywana droga wodna miała służyć stosunkowo mniejszym statkom morskim (45 m długości oraz 10,5 m szerokości), łącząc zachodnie wybrzeże morskie (w pobliżu Fort William) ze wschodnim wybrzeżem morskim (w pobliżu Inverness).

Jedna ze śluz na szlaku Kanału Kaledońskiego (źródło: archiwum autora)

     Kanał został wybudowany przez słynnego szkockiego inżyniera Thomasa Telforda (1757-1834) w latach 1803-1822, według wcześniejszych zamysłów innego genialnego Szkota - Jamesa Watta (1736-1819).

Początek Kanału Kaledońskiego w osadzie Corpach przy Fort William. Szlak wodny rozpoczyna się śluzą pojedynczą

oraz następującą po niej śluzą podwójną (źródło: archiwum autora)

     Thomas Telford zaprojektował około 1805 r. m.in. słynny kamienno-żeliwny Akwedukt i Kanał Pontcysyllte (ang. Pontcysyllte Aqueduct and Canal) w północno-wschodniej Walii. Budowla ta w 2009 r. została wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

    Z kolei w północno-zachodniej Walii w latach 1819-1826 Telford wybudował równie znamienity most wiszący nad morską cieśniną Menai, tzw. Menai Suspension Bridge, swego czasu najdłuższy wiszący most na świecie. Niejako w międzyczasie zaprojektował, opisany już Union Canal, z jego śluzami, tunelem i akweduktami.

Nie powinno podlegać dyskusji, że konstrukcje i budowle Telforda były obiektem technicznych rozważań

nie tylko Steenke, ale również innego współprojektanta pochylni oberlandzkich, a mianowicie

budowniczego mostów Karla Lentze.

Konstrukcje Thomasa Telforda. U góry – współczesny widok walijskiego Akweduktu Pontcysyllte, łudząco

przypominający późniejszy Akwedukt Avon na szkockim Union Canal. U dołu walijski most wiszący Menai

Suspension Bridge wg planu z 1820 r. wykonanego w trakcie budowy oraz na litografii z 1840 r.

(źródło: en.wikipedia.org oraz National Library of Wales)

     Długość Kanału Kaledońskiego wynosi blisko 94 km (60 mil), przy czym znaczna część szlaku (około 2/3) wiedzie jeziorami, w tym słynnym jeziorem Loch Ness (mającym 37 km długości oraz ponad 225 m głębokości).

Widoki jeziora Loch Ness. Od góry – przy krańcu południowym opodal Fort Augustus, po kraniec północny – u dołu (źródło: archiwum autora)

     Nawiązując do tytułu niniejszego artykułu: pomimo wytężania wzroku, słynnego potwora nie zauważono, ani obecności nie odnotowano. Przynajmniej w połowie czerwca 2022 roku…

Brak kontaktu wzrokowego z potworem z Loch Ness (nawet pomimo śmigłowca), natomiast „potwornie” wiało…

(źródło: archiwum autora)

     Wracając do kanału. Łącznie wybudowano na nim 29 kamiennych śluz, dzięki czemu pozwala się wznieść na wysokość ponad 32 m n.p.m. (106 stóp).

Podejście do stanowiska dolnego zespołu 8 śluz, tzw. "Schody Neptuna" na Kanale Kaledońskim

(źródło: archiwum autora)

     Niewątpliwie dla inżyniera budownictwa wodnego godnymi zainteresowania powinny być zespoły kolejnych śluz (komór śluzowych), zwłaszcza 8-komorowy, czyli tzw. „Schody Neptuna” (ang. Neptune’s Staircase) w Banavie.

Mozolne pokonywanie Schodów Neptuna na Kanale Kaledońskim (źródło: archiwum autora)

     Ponadto godzien uwagi byłby 5-komorowy zespół śluz w Forcie Augustus oraz 4-komorowy w Inverness. Wszak podobne zespoły śluz chciano początkowo budować pomiędzy późniejszymi pochylniami w Całunach i Buczyńcu.

Na górnych i środkowych zdjęciach – widok zespołu śluz Fort Augustus, tuż przy południowym krańcu jeziora

Loch Ness. na dolnych zdjęciach – widok zespołu śluz w Inverness (źródło: archiwum autora)

     Być może w jakiejś mierze te właśnie zespoły śluz posłużyły nawet za wzorzec 5 śluz wybudowanych opodal miejsca obecnej pochylni Całuny (choć drewnianych), albowiem Steenke rozpoczął ich budowę dopiero po powrocie z Wielkiej Brytanii.

Płynąc szlakiem Kanału Kaledońskiego z zachodu na wschód (źródło: archiwum autora)

     Oprócz poprawy bezpieczeństwa żeglugi (zamiast morskiej), sama budowa drogi wodnej w początkach XIX wieku miała być formą robót publicznych i sposobem na ożywienie gospodarcze okolic kanałowych, a więc dokładnie, jak w przypadku okolic Oberlandu.

Płynąc szlakiem Kanału Kaledońskiego z zachodu na wschód (źródło: archiwum autora)

    Jednak Kanał Kaledoński stosunkowo szybko utracił swoje pierwotne znaczenie gospodarcze. Morskie, stalowe statki parowe stawały się większe, a żegluga nimi szybsza i bezpieczniejsza. Współcześnie służy turystyce i rekreacji, nadal też rybołówstwu.

Statek rybacki płynący na morze. Ostatnie śluzy i niemalże koniec Kanału Kaledońskiego w Inverness, na wschodnim wybrzeżu Szkocji

(źródło: archiwum autora)

Podsumowanie: trzy (nawet cztery) kanały "bliźniacze"

     Szkocki Kanał Kaledoński uważany bywa za bliźniaczy ze szwedzkim Göta Kanal (1810-1832), który również został zaprojektowany (konsultowany) przez Thomasa Telforda, a gdzie także odnajdziemy zespół schodowych śluz pod postacią zestawu 6-komorowego w miejscowości Berg.

Po lewej - tablica na budynku śluzowym z początku Kanału Kaledońskiego, informująca o związkach szwedzkiego Göta Kanal i szkockiego Caledonian Canal. Po prawej – szwedzki zespół śluz w miejscowości Berg

(źródło: archiwum autora oraz www.schwedentipps.se)

   Przypomnijmy też, że swego czasu również nowo wybudowany Kanał Oberlandzki był początkowo przyrównywany do Göta Kanal. Otóż do jednych z pierwszych wizerunków oberlandzkich pochylni kanałowych można zaliczyć drzeworyty z artykułu R. Richtera z 1864 r. (Ein deutscher Trollhätta-Canal [w:] Die Gartenlaube. Illustrirtes Familienblatt. Leipzig 1864, s 26-29.). Niech nas jednak nie zwiodą poniższe wizerunki, z powodu braku widocznych podobieństw kanału szwedzkiego (szkockiego) i wschodniopruskiego. Wiedzmy, że integralną częścią ówczesnego odcinka "pochylniowego" był zespół 5 śluz w miejscu późniejszej pochylni Całuny.

Artykułowe drzeworyty R. Richtera: Przejście statku z kanału na wózek kolejowy w Buczyńcu oraz

Koła kierunkowe prowadzące liny do wózka kolejowego (źródło: archiwum autora)

   Artykuł ten zatytułowano „Niemiecki Kanał Trollhätta”, co miało nawiązywać do szwedzkiego kanału, posiadającego m.in. schodowe śluzy. Kanał ten stanowi współcześnie jeden system wodny razem z Göta Kanal (58 śluz) i bywa często uważany za element składowy Kanału Gotyjskiego.

Śluzy na Kanale Kaledońskim. Po lewej - słynne „Schody Neptuna” (Neptune’s Staircase). Po prawej – zespół śluz

w Fort Augustus (źródło: archiwum autora)

    W 2022 roku mija 200 lat od uruchomienia Kanału Kaledońskiego. Wówczas, to jest w 1822 r., świeżo upieczony adept berlińskiej Akademii Budownictwa inżynier G.J. Steenke właśnie rozpoczynał swoją pracę zawodową, uczczoną 50 lat później pomnikiem na szczycie pochylni Buczyniec.

Cezary Wawrzyński

Ostróda, lipiec/sierpień 2022 r.

Galeria zdjęć