Kraina Kanału Oberlandzkiego

     Wyjątkowy przypadek skrzyżowania „kanałowego” napotkamy na dolnym stanowisku pochylni Oleśnica. XIX-wieczni budowniczowie kanału stworzyli w jednym miejscu przepust wodny dla rzeki Klepina, która krzyżuje się z torowiskiem pochylni, przepływając pod nasypem pochylni kamienno-ceglanym tunelem.

Widok dolnego stanowiska pochylni Oleśnica. Po lewej - widoczny tor kanału obiegowego, a wśród drzew ceglane obmurowanie wlotu przepustu Klepiny, pod kanałem obiegowym. Po prawej – wylot przepustu Klepiny, za biało-czerwoną barierą. Kanał obiegowy wpada do kanału przed filarem koła kierunkowego (autor: C. Wawrzyński)

    Jednocześnie w tym samym miejscu droga techniczna (dawna ścieżka holownicza) przechodzi z jednej strony szlaku na drugi, również krzyżując się z torami oraz idącym niżej przepustem. Jakby tego było mało, w tym samym miejscu, ponad płynącą Klepiną, niesie swoje wody techniczny kanał obiegowy, de facto będąc na tym krótkim odcinku akweduktem. W przeciwieństwie jednak do budowli karnickiej i krasińskiej - byłby to akwedukt nieżeglowny.

Stok pochylni Oleśnica widziany od zachodniej strony stanowiska dolnego. W dół pochylni podąża na wózku statek pasażerski ŁABĘDŹ. Po lewej – kanał obiegowy tuż po przejściu ponad przepustem Klepiny. Po prawej – wlot przepustu Klepiny. Pomiędzy przepustem i statkiem idzie kanał obiegowy, który w tym miejscu staje się akweduktem

(autor: W. Koykos)

Uwarunkowania terenowe

     Sytuacja wynika z faktu, że rzeka Klepina na wysokości stanowiska szczytowego pochylni Oleśnica płynie w dół (z południa na północ) po lewej (zachodniej) stronie kanału, w odległości ok. 150 m od budynku maszynowni, stopniowo zbliżając się do szlaku kanałowego.

Stanowisko dolne pochylni Oleśnica na mapie hipsometrycznej. Pośrodku stok pochylni z torowiskiem i początek łącznika kanałowego. Od lewego rogu płynąca Klepina, przechodząca przepustem pod torowiskiem. Pomiędzy Klepiną i stokiem pochylni tor kanału obiegowego (źródło: System Informacji Przestrzennej Województwa Warmińsko-Mazurskiego)

     Z kolei odchodzący od koła wodnego kanał obiegowy biegnie około 50 m od kanału, również po stronie zachodniej (a więc pomiędzy Klepiną i torowiskiem pochylni), ostatecznie również zbliżając się do szlaku kanałowego.  

Stok pochylni Oleśnica widziany od zachodniej strony stanowiska dolnego. W górę pochylni podąża na wózku statek pasażerski KORMORAN. Po prawej – woda kanału obiegowego spływająca w kierunku swego ujścia do kanału żeglownego. W poprzek, pod nasypem pochylni i pod kanałem obiegowym prowadzi przepust, którym od prawej do lewej płynie Klepina. Ten fragment kanału obiegowego jest akweduktem (autor: C. Wawrzyński)

     Jednak rzeka Klepina blisko 350 m poniżej maszynowni przerzuca swój bieg na stronę wschodnią, kiedy woda kanałem obiegowym płynie dalej jeszcze jakieś 170 m, wpadając ostatecznie do kanału od stron zachodniej, tuż przed filarem kół kierunkowych. Zatem dwa cieki wodne nieuchronnie się w tym miejscu krzyżują.

Wodospad kanału obiegowego – niewidoczny dla podróżnych i turytów – pomiędzy szczytem pochylni i kanałowym skrzyżowaniem (autor: C. Wawrzyński)

Charakterystyka konstrukcji

    Datowanie tej specyficznej budowli powinno przypadać na 2. połowę lat 50. XIX wieku, kiedy tworzono pochylnie i kanałowe odcinki międzypochylniowe. Na środkowym, kamiennym filarze od strony zachodniej widnieje data roczna: 1857.

Wlot przepustu Klepiny widziany od strony zachodniej torowiska pochylni Oleśnica

(autor: C. Wawrzyński)

     Ta data roczna jest jednocześnie namacalnym i naocznym dowodem na okres, kiedy inżynier G.J. Steenke budował swoje kanałowe "równie pochyłe" – po wielu latach zabiegów, studiów i projektowania.  

Rysunki przekroju poprzecznego przepustu przy pochylni Oleśnica wg inwentaryzacji Pufahla z 1901 r.

(źródło: archiwum S. Januszewskiego)

     Według inwentaryzacji wykonanej w 1901 r. przez Pufahla długość konstrukcji, tj. całego przepustu pod torowiskiem, wynosi 30,95 m, przy czym szerokość bocznych ścian 1,25 m. Szerokość każdego z dwóch korytarzy ma wynosić 2,75 m, a ich maksymalna wysokość 2,30 m.

Rysunek przekroju podłużnego przepustu przy pochylni Oleśnica wg inwentaryzacji Pufahla z 1901 r.

(źródło: archiwum S. Januszewskiego)

     Strop pokryto dodatkową warstwą uszczelniającą gliny. Szerokość kanału obiegowego w miejscu „bycia akweduktem” ma wynosić 3,18 m. Ponieważ łączna szerokość (ze ścianami bocznymi) przepustu wynosi 8,8 m - taka też byłaby długość nieżeglownego akweduktu.

Wylot przepustu Klepiny widziany od strony wschodniej torowiska pochylni Oleśnica

(autor: C. Wawrzyński)

Umiejscowienie na szlaku kanałowym

     W „Informatorze dróg wodnych śródlądowych żeglownych” (Centralny Urząd Gospodarki Wodnej, Warszawa 1961) to specyficzne skrzyżowanie wód Klepiny z torowiskiem pochylni zostało określone jako „Przejście rzeki Klepiny - tunelem pod pochylnią”. Byłby to zatem wodny przepust, ale jednocześnie tunel. Powód powstania byłby tożsamy z koniecznością budowy tunelu wodnego w Starych Jabłonkach, powstałego około lat 1872/1873. Tu i tam woda została poprowadzona pod sztucznie stworzonym nasypem, w Starych Jabłonkach - pod torowiskiem kolejowym, a w Oleśnicy pod torowiskiem pochylniowym, ale w przypadku jezior Szeląg Wielki i Mały - tunel był i jest żeglowny.

Wylot przepustu Klepiny widziany od strony wschodniej torowiska pochylni Oleśnica, z poziomu koryta rzecznego

(autor: C. Wawrzyński)

     Według tego wydawnictwa z 1961 r. budowla znajduje się na 41,90 km od głowy górnej śluzy Miłomłyn, a 10,10 km od końca kanału w jeziorze Druzno oraz 0,1 km (w rzeczywistości 75 m - C.W.) na południe od drugiego filara pochylni nr 3 (Oleśnica).

Informatory nawigacyjne - z 1961 r. oraz 2017 r. (źródło: RZGW w Gdańsku)

     Z kolei według najnowszego „Informatora nawigacyjny Dróg Wodnych Śródlądowych Regionu Dolnej Wisły (z wyłączeniem Wisły)”, wydanego przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku w 2017 r. - obiekt ten nie występuje w ogóle...

Dolne stanowisko pochylni Oleśnica i dawny drewniany mostek ponad torem wodnym kanału

(źródło: fotopolska.eu)

    Przed wojną istniał jeszcze tutaj (to jest przy filarze kół kierunkowych dolnego stanowiska) drewniany mostek, a raczej kładka dla pieszych. Współcześnie nie ma po nim śladu... 

Cezary Wawrzyński

Ostróda, sierpień 2021 r.

Galeria zdjęć