Kraina Kanału Oberlandzkiego

Tekst publikowany w okolicy dnia 1 listopada...

    Ledwie kilka miesięcy temu (na początku lipca) został opublikowany na tej stronie (pisany w czerwcu) artykuł Kolejny nekrolog – czy Steenke umarł wcześniej?

   Tam też poinformowano, że do niedawna dysponowaliśmy treścią dwóch gazetowych nekrologów, opublikowanych w związku ze śmiercią radcy budowlanego Steenke, która miała miejsce w kwietniu 1884 r. Zapewne na ich podstawie twierdziło się (twierdzi), że kanałowy budowniczy zmarł w dniu 22 kwietnia.

Nekrolog Steenke w berlińskiej gazecie Centralblatt der Bauverwaltung z kwietnia 1884 r.

(źródło: digital.zlb.de)

     Pierwszy z nekrologów ukazał się w branżowej gazecie Centralblatt der Bauverwaltung (datowanej na 26/30 kwietnia 1884 r.), a który określić można jako „berliński”.

    Drugi natomiast został wydrukowany w Danziger Zeitung (wydanie wieczorne z 5 maja 1884 r.), a więc można go definiować jako „gdański”.

Nekrolog Steenke w gdańskiej gazecie Danziger Zeitung z maja 1884 r.

(źródło: jbc.bj.uj.edu.pl)

     Artykuł lipcowy dotyczył trzeciego, stosunkowo niedawno opublikowanego w internecie nekrologu, gdyż we wrześniu 2022 r. Bawarska Biblioteka Państwowa zdigitalizowała pierwsze egzemplarze XIX-wiecznej gazety, skierowanej do ówczesnych miłośników i osób uprawiających sporty wodne.

   W tym gazetowym wydawnictwie o nazwie Sporty wodne, z dopiskiem „Czasopismo specjalistyczne dotyczące wioślarstwa, żeglarstwa i sportów pokrewnych” (Wassersport. Fach-Zeitschrift für Rudern, Segeln und werwandte Sportweige) podano informację o śmierci budowniczego Kanału Elbląsko-Oberlandzkiego.

    Ten niby (wówczas) trzeci nekrolog ukazał się niegdyś w numerze 24 pisma (z dnia 12 czerwca 1884 r.) wydawanego również w Berlinie, a który można byłoby (dla odróżnienia) określić jako „wodniacki”.

Numer 24. gazety Wassersport z czerwca 1884 r.

(źródło: Google Books)

Treść nekrologu „wodniackiego”

     W wolnym tłumaczeniu treść tego wspomnienia brzmiała następująco:

„Różne

   Elbląg. 21 kwietnia zmarł tutaj w wieku 82 lat budowniczy słynnego Kanału Elbląsko-Oberlandzkiego, Królewski Radca Budowlany w stanie spoczynku Steenke.

   Ten kanał nie ma sobie równych w Niemczech, ze względu na urządzenia do przewozu wagonami na równiach pochyłych.

  Około 20 lat temu czasopismo „Gartenlaube” zwróciło uwagę na te unikalne budowle artykułem zatytułowanym: „Niemiecki kanał Trollhätta”, a ostatnio gazeta „Illustrirte Zeitung” opublikowała ich dłuższy opis z wieloma ilustracjami, które warto zobaczyć (…)

Wspomnienie o Steenke w numerze 24. gazety Wassersport z czerwca 1884 r.

(źródło: Google Books)

     Jego realizację rozpoczęto w 1844 r. i oddano do użytku po 17 latach budowy. Koszt budowy wyniósł 4 239 000 marek. Nawet jeśli od 1861 r. przyjęły się inne poglądy na budowę kanałów, nawet jeśli dzisiejsza żegluga stawia inne wymagania naszemu systemowi kanałów, nazwisko tego człowieka będzie wymieniane przez długi czas, albowiem był pionierem w swoim czasie i pokazał nam, jak znaleźć niezwykłe sposoby i środki do niezwykłego transportu statków.

     Cześć jego pamięci!”

    Wymienione nekrologi, to jest „gdański” i „berliński”, różniły się od nekrologu „wodniackiego” datą dzienną śmierci Georga Jacoba Steenke. Powtórzmy, że dwa pierwsze twierdziły, że inżynier Steenke zmarł 22 kwietnia 1884 r., natomiast nekrolog „wodniacki” oznajmiał, że Steenke zmarł dzień wcześniej, to jest 21 kwietnia.

    W podsumowaniu artykułu stwierdzono, że data śmierci inżyniera Steenke staje się sprawą otwartą, a do prawdy może kiedyś przybliży nas, wciąż jeszcze nieodnaleziony nekrolog „elbląski”...

Parowiec inspekcyjny „Steenke” (początkowo „Baurath Steenke”), zwodowany i nazwany tak w 1881 r.

– z okazji 80. urodzin inżyniera (źródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de)

Nekrolog drezdeński

   Tymczasem w lipcu 2023 r. ta sama Bawarska Biblioteka Państwowa zdigitalizowała egzemplarze czasopisma Statek (Das Schiff, tom 5 z 1884 r.), które było specjalistycznym wydawnictwem na rzecz rozwoju niemieckiej żeglugi, stoczni, budownictwa wodnego i przemysłu.

    Była to zatem inżynieryjna gazeta branżowa, niewątpliwie z kręgu zainteresowań i zakresu zawodowej działalności G.J. Steenke. Wydawana była w Dreźnie, od 3 kwietnia 1880 r. – według winiety jako tygodnik „dbający o całokształt interesów żeglugi śródlądowej”. Wielce zatem prawdopodobne, że Steenke był jej czytelnikiem, jeśli nie prenumeratorem.

    W numerze 213 z dnia 1 maja 1884 r. został zamieszczony nekrolog poświęcony inżynierowi Steenke, będący również krótką notką prasową, podobnie jak w przypadku gazety Wassersport. Jednakże po porównaniu zawartości obu nekrologów – okazuje się, że jest to (dokładnie słowo w słowo) ten sam tekst (!), a więc oczywiście podający datę śmierci jako 21 kwietnia.

Wspomnienie o Steenke w numerze 213. gazety Das Schiff z maja 1884 r.

(źródło: Google Books)

      Różnice sprowadzają się jedynie do kroju pisma, gdyż tu użyto gotyckiej „szwabachy”. Ponadto tekst ukazał się w rubryce o nazwie „Obszar Wisły”. Jednak co najbardziej istotne – ten nekrolog, który można określić mianem „drezdeński”, ukazał się niemal 1,5 miesiąca przed nekrologiem „wodniackim”, który byłby więc jedynie przedrukiem „drezdeńskiego”...

     Mamy więc oto nie 2, ale 4 nekrologi (2 z datą zgonu 21 kwietnia oraz 2 z datą 22 kwietnia), ale po raz kolejny okazuje się, że to jeszcze nie koniec...

Współczesne bloki mieszkalne o adresie Plac Wolności 1-6 w Elblągu. Po prawej – strona z miejscem po dawnym budynku z mieszkaniem Steenke, gdzie najprawdopodobniej zmarł (autor: C. Wawrzyński)

Nekrologi lipski i królewiecki

   Ostródzianin Ryszard Kowalski wyparzył jeszcze inne informacje gazetowe o śmierci budowniczego kanałowych pochylni.

     Najkrótszym nekrologiem byłaby informacja zamieszczona w numerze 2131 czasopisma Illustrirte Zeitung z 3 maja 1884 r. Było ono tygodnikiem wydawanym w Lipsku, a więc nekrolog można określić mianem „lipski”.

Zdawkowe wspomnienie o Steenke w numerze 2131. gazety Illustrirte Zeitung z maja 1884 r.

(źródło: babel.hathitrust.org)

     Treść brzmiała następująco:

     „Steenke, Radca Budowlany w stanie spoczynku, słynny budowniczy Kanału Oberlandzkiego, † w Elblągu 22 kwietnia.”.

   Sądzić jednak wypada, że nie była to informacja „z pierwszej ręki”, a jedynie powielenie informacji gazetowych już publikowanych w kwietniu.

   Dla naszych poszukiwań większą wagę powinna posiadać notka zamieszczona w wieczornym wydaniu gazety królewieckiej (w rubryce „Z Prowincji”), a konkretnie w numerze 96. gazety Königsberger Hartungsche Zeitung z 23 kwietnia 1884 r. – a więc bezpośrednio po śmierci Steenke. Z oczywistych względów nekrolog ten powinien nosić miano "królewiecki".

Winiety porannego oraz wieczornego wydania gazety Königsberger Hartungsche Zeitung oraz wspomnienie o Steenke

w numerze 96. z kwietnia 1884 r. (źródło: zefys.staatsbibliothek-berlin.de)

     Treść tego nekrologu (w wolnym tłumaczeniu) brzmi:

    „22 kwietnia [Zgon]. Wczoraj, w wieku 82 lat, zmarł tutaj budowniczy Kanału Oberlandzkiego, Królewski Radca Budowlany w stanie spoczynku, Steenke.

    Budowę kanału pod kierunkiem zmarłego rozpoczęto w 1844 r., a otwarto dla ruchu wiosną 1862 r. (wcześniej wysyłając go przez Rząd Królewski na studia do Ameryki). Koszty budowy wyniosły 1 413 000 talarów. (A. Ztg).”.

    UWAGA: Ten nekrolog był w kolejności pierwszy ze wszystkich. Ciekawe, że jego autor posiadał wiedzę o kosztach budowy z lat 60. XIX wieku, a więc szacowanych w talarach, a autor nekrologu z Das Schiff i Wassersport – z lat 70. lub 80. XIX wieku, a więc liczonych w markach.

Faktyczna data śmierci G.J. Steenke

     Czy ten ww. nekrolog królewiecki rozstrzyga o prawdziwej dacie śmierci G.J. Steenke? Niestety nie! Mamy bowiem wciąż dwie możliwości:

1) gazeta wyszła w dniu 23 kwietnia, tak więc wydawca, pisząc: „wczoraj zmarł” – miał na myśli 22 kwietnia;

2) była to notatka napisana i wysłana do królewieckiej gazety (zapewne przez korespondenta z Elbląga) w dniu 22 kwietnia, a tenże piszący, stwierdzając „wczoraj” – miał na myśli 21 kwietnia; a wydawca wydrukował treść informacji bez żadnej ingerencji – w dniu 23 kwietnia.

Elbląski „Park Traugutta” – prawdopodobnie miejsce ostatniego spoczynku G.J. Steenke

(autor: C. Wawrzyński)

   Powtórzmy więc, że tworząc tę specyficzną kolekcję, powinniśmy poszukiwać nekrologu „elbląskiego”. Tymczasem posiadamy wiedzę o nekrologu:

1) królewieckim, z dnia 23 kwietnia 1884 r.

2) berlińskim, z dnia 26/30 kwietnia 1884 r.

3) drezdeńskim, z dnia 1 maja 1884 r.

4) lipskim, z dnia 3 maja 1884 r.

5) gdańskim, z dnia 5 maja 1884 r.

6) wodniackim, z dnia 12 czerwca 1884 r.

Cezary Wawrzyński

Ostróda, wrzesień/październik 2023 r.

Galeria zdjęć