Kraina Kanału Oberlandzkiego
Wyprawa studyjna Steenke - rok 1846 (część 1/2)
Wiemy m.in. z Kroniki Miasta Miłomłyna 1800-1922, że inżynier Steenke rozpoczął budowę kanału w końcu października 1844 r. Jednak prace nie mogły trwać wtedy długo z uwagi na nadchodzącą zimę, a właściwe roboty miały ruszyć wiosną następnego roku.
Robotnicy i prace ziemne na amerykańskim Erie Canal
(źródło: nyheritage.org)
Konkretnie pod rokiem 1845 w tejże Kronice napisano: Roboty posuwają się szybko i szlak długości 1100 prętów (4 km) jest po części gotowy, po części w fazie prac. Rozpoczęły się prace przy akwedukcie koło Ligów na szerokim na 1500 stóp (470 m) Jeziorze Karnickim (…) Daje to przy okazji zdumiewający i zajmujący widok, kiedy z pagórka widzi się 1200 robotników podobnych górnikom, rozstawionych na jednej linii, jak daleko sięga wzrok, wykonujących radośnie i pilnie rozmaite czynności.
Nonnengraben – skanalizowane odgałęzienie rzeki Regnitz przy starym mieście w Bambergu. Okolica północnego
krańca Kanału Ludwika, widoczny żuraw portowy – rycina Alexandra Marxa z 1845 r. (źródło: Der Ludwig-Kanal.
Seine Entstehung und Bedeutung als Handels-Strasse, 1847; Repetytorium Politechniki Krakowskiej)
Tymczasem dzięki tzw. mapie Schmida z roku 1860/1861 wiadomo, że cały odcinek kanałowy pomiędzy Miłomłynem i Jeziorakiem został wykonany w latach 1844-1850. W momencie rozpoczęcia budowy inżynier Steenke niewątpliwie posiadał określoną, ale jednak głównie wiedzę teoretyczną (w tym książkową) na temat wznoszenia śluz i specjalistycznych budowli wodnych.
Stanowisko dolne śluzy Nr 100 Walckerspund w Bambergu. Okolica północnego krańca Kanału Ludwika – rycina Alexandra Marxa z 1845 r. (źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Bo choć zbudował wcześniej (1833/1834) w delcie Niemna żeglowny Kanał Seckenburski, to de facto był to jednak kanałowy przekop, niewymagający wznoszenia takich konstrukcji.
W każdym razie władze szczebla rządowego postanowiły jeszcze wysłać Steenke w podróż służbową na funkcjonujące na Zachodzie kanały, celem przestudiowania tamtejszych budowli hydrotechnicznych oraz zdobycia w tej mierze wiedzy od strony praktycznej.
Mapa Kanału Ludwika (Ludwigs-kanal) pomiędzy Menem (Renem) i Dunajem oraz szlak żeglowny pomiędzy Morzem Północnym i Morzem Czarnym na tle współczesnej Europy (źródło: Wikimedia Commons)
Idea wizyt studyjnych
Wczesną wiosną 1846 r. inspektor budowy wałów Steenke udał się z wizytą studyjną do Bawarii, a stamtąd do Belgii i Holandii − celem zapoznania się z dotychczasowymi oraz najnowszymi zdobyczami techniki w budowaniu dróg wodnych. Póki co, nie znamy jeszcze większości szczegółów tej podróży, ale można czynić próby odtworzenia jej w jakiejś części.
Król Ludwik I Bawarski w otoczeniu artystów i uczonych wstaje z tronu, aby przyjrzeć się podarowanym mu dziełom rzeźby i malarstwa – obraz Wilhelma von Kaulbacha z 1848 r. (źródło: www.sammlung.pinakothek.de)
Podróż musiała być kształcąca, a zwłaszcza w królestwie Bawarii, gdzie właśnie ukończono (po 10 latach ich trwania) prace związane z budową Kanału Ludwika (niem. Ludwigskanal), łączącego Dunaj z Menem, a więc Morze Czarne (port w Konstancy) z Morzem Północnym (port w Rotterdamie). Nazwa drogi wodnej pochodziła od jej inicjatora, króla Ludwika I Bawarskiego (1786-1868, król 1825-1848).
Kanał Ludwika na wysokości parku Theresienhain pod Bambergiem – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
O realizacji tego kanału i jego spektakularnych budowli inżynier Steenke niewątpliwie czytał wcześniej w prasie branżowej. Jego budowa była wówczas głośnym, bo największym przedsięwzięciem hydrotechnicznym na obszarze państw niemieckojęzycznych, tak więc kierunek podróży nie mógł być przypadkowy.
Śluza Nr 94 w Forchheim na Kanale Ludwika – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Potrzeby studiów terenowych świadoma była berlińska Wyższa Komisja Budownictwa, z ramienia której nadzór techniczny nad inwestycją oberlandzką sprawował, znany Steenkemu choćby z projektowania Kanału Seckenburskiego, radca Johann Severin.
Relief z cokołu pomnika upamiętniający osoby związane z berlińskim Instytutem Przemysłowym. Za stołem siedzi Johann Friedrich August Severin (źródło: www.gipsformerei-katalog.de)
On też zapewne wsparł wniosek Steenkego o udzielenie mu subwencji na podróż do Bawarii, Belgii i Holandii, celem zapoznania się z najnowszymi zdobyczami techniki budowy dróg wodnych. Wiedzmy, że 4 lata później to właśnie Severin zajmował się organizacją podróży studyjnej Steenke do Ameryki Północnej.
Pomnik kanałowy przy śluzie Nr 89 w Erlangen – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Starodawna Fossa Karolina
Sama idea łączenia w tej okolicy dorzeczy Renu i Dunaju pochodziła jeszcze z czasów frankońskich, pod panowaniem Karola Wielkiego. Miał on około 793 r. nakazać przekopać dział wodny właśnie w Bawarii. Na cześć władcy kanał został określony jako Fossa Carolina (niem. Karlsgraben).
Kopacze kopiący kanał Fossa Carolina około 793 r. – w zamyśle Karola Wielkiego mającego łączyć dorzecza
Renu i Dunaju, wg Kroniki Biskupów Würzburga, autorstwa Lorenza Friesa, z pierwszej połowy XVI wieku
(źródło: franconica.uni-wuerzburg.de)
Nie jest stwierdzone (szczątkowe relacje są sprzeczne), czy całość założonych prac inżynieryjnych została wówczas wykonana i czy szlak był faktycznie żeglowny dla ówczesnych łodzi towarowych – ale z pewnością zainspirował bawarskiego króla ponad 1000 lat później...
Fossa Carolina miała liczyć niemal 3 km długości, a do czasów nam współczesnych pozostał wypełniony wodą odcinek o długości ledwie 500 m.
Kanał Ludwika w pobliżu Erlangen na tle pomnika kanałowego i tunelu Kolei Ludwika Południe-Północ –
rycina Alexandra Marxa z 1845 r. (źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Bawarskie hotele
Powróćmy jednak z czasów karolińskich do wieku XIX, a konkretnie do jego połowy. Z dostępnych notatek prasowych możemy mieć pewność, że 17 kwietnia 1846 r. do hotelu Bayerischer Hof w Monachium przybył Steenke – wyższy inżynier (Ober-Ingenieur) z Elbląga.
Informacje z monachijskich gazet pomiędzy 17 i 20 kwietnia 1846 r.
(źródło: archiwum autora)
Wcześniejsza gazeta z 8 kwietnia podawała, że tenże wyższy inżynier przybył (zapewne 7 kwietnia) do hotelu Bamberger Hof w Bambergu – ale według informatora miał to być inżynier ze Szczecina! Trudno orzec, czy był to efekt pomyłki drukarskiej, czy może akurat takiej relacji był jadący przez Berlin do Monachium pociąg?
Informacje z gazety bamberskiej z 8 kwietnia 1846 r.
(źródło: archiwum autora)
O ile nie dysponujemy jeszcze wiarygodnymi szczegółami wizyty studyjnej Steenke – to jednak wiadomo, że kiedy dotarł do Bambergu, to niebo było zachmurzone, panowały wiosenne temperatury (5-10 stopni), a wiatr wiał południowy i południowo-zachodni...
Wybudowany w 1841 r. na życzenie króla Ludwika I hotel Bayerischer Hof w Monachium
(źródło: www.bayerischerhof.de)
Ponadto datowanie gazet wskazuje na to, że Steenke zwiedzał budowle kanałowe podróżując od północy na południe, a więc w kierunku odwrotnym do przyjętej przez Bawarczyków numeracji śluz.
Port kanałowy w Erlangen (przy śluzie Nr 88) na Kanale Ludwika – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Budowa i uruchomienie kanału
Kanał Ludwika został zaprojektowany i w znacznej mierze wybudowany przez Heinricha von Pechmanna (1774-1861). Projektowanie zlecił mu niedługo po wstąpieniu na tron w 1825 r. bawarski król Ludwik. W celu finansowania przedsięwzięcia powołano towarzystwo akcyjne, przy czym koszty okazały się być horrendalne, gdyż zamiast planowanych 8 milionów guldenów ostatecznie wyniosły 17,5 miliona guldenów.
Akwedukt (most kanałowy) Dooser ponad rzeką Pegnitz (w tle wiadukt kolejowy) opodal Fürth i Norymbergi
oraz śluzy Nr 81 – rycina Alexandra Marxa z 1845 r. (źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Pechmann był po swojej pierwotnej profesji wojskowym (walczył w czasach wojen napoleońskich), a z późniejszego wykształcenia inżynierem budownictwa. Plany kanału (wzbudzające liczne kontrowersje wśród ówczesnych inżynierów) ukończył około 1830 r.
Port kanałowy w Norymberdze w kierunku zachodnim – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Problemy techniczne występujące w trakcie kolejnych etapów budowy oraz intrygi wokół jego osoby sprawiły, że realizacji kanału ostatecznie nie dokończył, zostając zwolnionym w 1843 r. Jego grób znajduje się na starym cmentarzu w Monachium.
Po lewej – pomnik nagrobny Pechmanna na starym cmentarzu w Monachium oraz fotografia Pechmanna wykonana przed jego śmiercią ok. 1861 r. Po prawej – fotografia Steenkego wykonana ok. 1880 r. oraz pomnik Steenkego na szczycie pochylni Buczyniec z 1872 r. (źródło: de.wikipedia.org oraz archiwum autora)
W maju 1843 roku zniecierpliwiony król nakazał otwarcie żeglugi między Bambergiem a Norymbergą, co oznaczało pierwszy rejs udekorowanych statków towarowych, przy wtórze salw armatnich.
Port kanałowy w Norymberdze w kierunku północno-wschodnim – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
W sierpniu 1845 r. otwarto pozostałą część trasy, od Norymbergi do Kelheim, natomiast w lipcu 1846 r. (po 10 latach od rozpoczęcia budowy) drogę wodną przekazano oficjalnie w użytkowanie spółce kanałowej.
Wielki Żuraw w porcie w Norymberdze – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
W tym właśnie czasie, bo wiosną 1846 r. Kanał Ludwika odwiedził pruski inżynier Steenke. Mógł więc zapoznać się z funkcjonowaniem wszystkich urządzeń i budowli hydrotechnicznych stworzonych na tym nowym szlaku kanałowym.
Akwedukt (most kanałowy) ponad rzeką Schwarzach opodal Schwarzenbruck (90 m długości oraz 17,5 m wysokości) oraz śluzy Nr 58 – rycina Alexandra Marxa z 1845 r. (źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Czy Steenke poznał Pechmanna? Oto jest pytanie...
Jest całkiem możliwe, a wręcz niemal oczywiste, że inżynier Steenke odwiedził i spotkał się w Monachium z inżynierem Pechmannem, bo czemuż miałby nie skorzystać z takiej okazji...
Akwedukt (most kanałowy) ponad rzeką Gauchsbach opodal zamku Kugelhammer (42,5 m długości oraz 8,5 m wysokości) oraz pomiędzy śluzami Nr 62 i Nr 63 – rycina Alexandra Marxa z 1845 r.
(źródło: Der Ludwig-Kanal..., 1847; RPK)
Śluzy oraz inne budowle wodne na Kanale Ludwika możemy oglądać takimi, jakie widział je Steenke dzięki grawerunkom Alexandra Marxa (1815-1851), bawarskiego malarza i pejzażysty z Norymbergi – ale o tym w drugiej części relacji w kanałowej wizyty studyjnej.
- koniec części pierwszej -
Cezary Wawrzyński
Ostróda, październik 2024 r.
Galeria zdjęć
